DOŁĄCZ DO PORTALU

Przemoc psychiczna

Przemoc psychiczna to temat, o którym wciąż zbyt mało się mówi, a który dotyka wielu osób na różnych etapach życia. Choć jej skutki mogą być mniej widoczne niż obrażenia fizyczne, są one nie mniej bolesne i trwałe. Jak rozpoznać przemoc psychiczną? Dlaczego tak trudno o niej mówić? I co można zrobić, by się przed nią bronić? W tym artykule spróbujemy odpowiedzieć na te pytania.
Przemoc psychiczna

Co to jest przemoc psychiczna?

Przemoc psychiczna to forma agresji, która nie zostawia widocznych śladów na ciele, ale głęboko rani psychikę. Obejmuje zachowania takie jak manipulacja, wyśmiewanie, ignorowanie, groźba, izolacja czy systematyczne i poniżające krytykowanie. Jest to narzędzie kontrolowania i niszczenia drugiego człowieka, często wykorzystywane przez osoby bliskie – partnerów, rodziców czy pracodawców.

wmawianie choroby psychicznej

Rodzaje i przykłady przemocy psychicznej

Przemoc psychiczna to niezwykle destrukcyjna forma przemocy, która często pozostawia głębokie, niewidoczne blizny w psychice ofiary. Przyjmuje wiele form, z których każda może prowadzić do utraty poczucia własnej wartości i izolacji. Najczęstsze formy przemocy psychicznej to:

Manipulacja

Manipulacja to sposób wpływania na ofiarę w taki sposób, by ta działała wbrew swojej woli, zwykle dla korzyści sprawcy. Manipulator często posługuje się emocjami – wywołuje poczucie winy, żal lub współczucie, by osiągnąć swoje cele.

Przykład: Sprawca mówi: „Nie byłbym taki zdenerwowany, gdybyś mnie słuchała” lub „Jeśli naprawdę mnie kochasz, to zrobisz to, czego od ciebie chcę.”

Kontrola i dominacja

Kontrola to jedna z podstawowych metod sprawcy przemocy psychicznej. W relacji, gdzie występuje przemoc, sprawca często chce mieć pełną władzę nad życiem ofiary. Może to objawiać się przez zakazywanie kontaktów z rodziną lub przyjaciółmi, kontrolowanie codziennych decyzji czy sprawdzanie wiadomości na telefonie.

Przykład: „Chcę widzieć Twój telefon, żeby upewnić się, że nie piszesz z nikim innym” lub „Z kim rozmawiałaś tak długo?”

Gaslighting (manipulacja poznawcza)

Gaslighting to szczególnie podstępna forma przemocy, w której sprawca manipuluje ofiarą, by ta zaczęła wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości.

Przykład: W rozmowie partner może zaprzeczać, że powiedział coś obraźliwego, choć ofiara pamięta te słowa doskonale. Powtarzając „przesadzasz” lub „to wszystko jest Twojej głowie”, sprawca sprawia, że ofiara zaczyna czuć się zdezorientowana i niepewna swoich odczuć.

Wyśmiewanie i poniżanie

Wyśmiewanie jest niezwykle bolesnym rodzajem przemocy psychicznej, ponieważ uderza bezpośrednio w poczucie własnej wartości ofiary. Może przybierać formę szyderstw, kpin czy żartów na temat wyglądu, zachowania lub kompetencji.

Przykład: Może to być sytuacja w pracy, gdzie szef wyśmiewa pracownika na oczach innych, mówiąc, że „nigdy niczego nie robi poprawnie”. Takie działania prowadzą do obniżenia samooceny i wycofania się z życia społecznego.

Groźby

Groźby to metoda zastraszania, mająca na celu wywołanie strachu u ofiary. Sprawcy przemocy psychicznej zwykle nie muszą nawet spełniać swoich gróźb, ponieważ sam strach przed nimi jest wystarczający, by podporządkować sobie ofiarę. Wyobraźmy sobie, że partner grozi ukochanej, że jeśli go zostawi, odbierze jej dzieci. Tego typu wypowiedzi skutecznie utrzymują ofiarę w toksycznej relacji z obawy przed konsekwencjami.

Przykład: „Jeśli mnie zostawisz, nigdy więcej nie zobaczysz dzieci” lub „Jak mnie zdenerwujesz, zobaczysz, co się stanie.”

Izolacja

Izolacja jest częstą formą przemocy, w której sprawca ogranicza kontakty ofiary z rodziną, przyjaciółmi czy środowiskiem zawodowym. Sprawca może wmawiać ofierze, że jej bliscy są wobec niej wrogo nastawieni lub że wszyscy jej zazdroszczą. Ofiara w rezultacie zaczyna oddalać się od najbliższych i staje się całkowicie zależna od sprawcy, zarówno emocjonalnie, jak i praktycznie.

Przykład: „Nie podoba mi się, jak Twoi przyjaciele na Ciebie wpływają. Powinnaś spędzać czas tylko ze mną” lub „Twoja rodzina zawsze mnie krytykuje. Po co w ogóle z nimi rozmawiasz?”

Obwinianie i krytyka

Ciągłe obwinianie i krytykowanie to narzędzia stosowane przez sprawcę, by osłabić poczucie własnej wartości ofiary. Sprawca może wciąż mówić, że wszystko, co robi ofiara, jest niewłaściwe – od sposobu sprzątania po wybór znajomych.Przykład: Partner mówi: „Nie potrafisz nawet ugotować obiadu. Co z Ciebie za gospodyni?” lub „Nigdy nie osiągniesz sukcesu, bo nie masz odpowiednich umiejętności.”

przemoc fizyczna a przemoc seksualna

Jak rozpoznać przemoc psychiczną?

Rozpoznanie znęcania psychicznego może być trudne, ponieważ jego oznaki są często subtelne i mogą być mylone z codziennymi konfliktami czy trudnościami w relacjach. Przemoc psychiczna jest jednak systematyczna i ma na celu kontrolowanie, poniżanie lub osłabienie ofiary.

Skutki przemocy psychicznej

Przemoc psychiczna, zwana także przemocą emocjonalną, może mieć długotrwałe i poważne skutki dla zdrowia psychicznego i fizycznego ofiar. Oto niektóre z głównych skutków przemocy psychicznej:

  • niska samoocena i obniżenie poczucia własnej wartości – ofiary często zaczynają wierzyć w negatywne opinie, które słyszą na swój temat.
  • poczucie winy – ofiara przemocy psychicznej często wierzy, że to ona jest winna przemocy.
  • depresja i lęk – ciągłe poniżanie może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, ofiary często żyją w ciągłym napięciu, obawiając się kolejnych ataków słownych lub manipulacji.
  • problemy zawodowe – trudności w koncentracji, niższa wydajność, unikanie pracy z powodu lęku.
  • problemy zdrowotne – stres związany z przemocą może wywoływać dolegliwości somatyczne, takie jak bóle głowy czy choroby układu krążenia.
  • problemy ze snem – bezsenność, koszmary, trudności z zasypianiem.
  • trudności w relacjach – ofiary często tracą zaufanie do ludzi i izolują się od bliskich.

Długoterminowe konsekwencje:

  • uzależnienia – sięganie po alkohol, narkotyki lub inne substancje jako sposób radzenia sobie z bólem emocjonalnym.
  • trudności w budowaniu zdrowych relacji – ofiara może unikać intymności lub wchodzić w kolejne toksyczne relacje.

ryzyko samookaleczeń i myśli samobójczych – w wyniku poczucia beznadziejności i braku wyjścia z sytuacji.

zdecydowanie przejaw przemocy psychicznej

Kto może być ofiarą przemocy psychicznej?

Ofiarą przemocy psychicznej może być każda osoba, niezależnie od wieku, płci, statusu społecznego czy sytuacji życiowej. Przemoc psychiczna nie ma ograniczeń i może dotyczyć każdego. Poniżej przedstawiamy przykłady osób, które mogą być ofiarami takiej przemocy:

  • Dzieci i młodzież – przemoc psychiczna wobec dzieci może obejmować wyzywanie, ośmieszanie, ignorowanie ich potrzeb emocjonalnych, ciągłą krytykę lub manipulację. Z kolei ofiary przemocy rówieśniczej mogą doświadczać wyśmiewania, wykluczania, gróźb lub innych form znęcania się.
  • Partnerzy w związkach – zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą być ofiarami przemocy psychicznej w relacjach intymnych. Typowe formy przemocy w związku to: kontrolowanie, manipulowanie, zastraszanie, ośmieszanie czy izolowanie od bliskich.
  • Seniorzy – przemoc psychiczna wobec osób starszych może występować w rodzinie (ze strony dzieci, wnuków) lub w placówkach opiekuńczych. Przejawia się w postaci ignorowania, poniżania, kontrolowania lub wywoływania poczucia winy.
  • Pracownicy – w miejscu pracy przemoc psychiczna może przybierać formę mobbingu, np. ciągłej krytyki, ośmieszania, ignorowania wkładu w pracę, izolacji społecznej czy nadmiernego kontrolowania przez przełożonego lub współpracowników.
  • Osoby zależne – osoby zależne od innych, np. osoby z niepełnosprawnościami, przewlekle chore lub będące pod opieką innych, są szczególnie narażone na przemoc psychiczną. Może to obejmować lekceważenie ich potrzeb, obrażanie, zastraszanie czy wywoływanie poczucia winy.
  • Osoby LGBTQ+ – osoby należące do społeczności LGBTQ+ często padają ofiarą przemocy psychicznej w rodzinach, w szkole, w miejscu pracy lub w społeczeństwie. Mogą być narażone na wyśmiewanie, wykluczanie, obraźliwe komentarze czy próby zmiany ich orientacji lub tożsamości.

Sprawcy przemocy psychicznej

Osoby stosujące przemoc psychiczną mogą pochodzić z różnych środowisk i ich działania mogą być motywowane różnymi powodami. Najczęściej są to ludzie, którzy:

  • mają trudności z zarządzaniem własnymi emocjami,
  • zostali wychowani w przemocowym środowisku,
  • mają potrzebę kontrolowania innych,
  • sami doświadczają frustracji lub kompleksów.
 przemoc psychiczna

Przemoc psychiczna w związku

Przemoc psychiczna w relacji partnerskiej polega na systematycznym poniżaniu, kontrolowaniu i manipulowaniu partnerem w celu osiągnięcia nad nim władzy. Sprawca często stosuje krytykę, groźby, gaslighting czy izolację, sprawiając, że ofiara czuje się winna, zależna i bezsilna. Najczęściej objawia się to wyśmiewaniem, ograniczaniem kontaktów z bliskimi czy wywoływaniem strachu. Takie działania niszczą poczucie własnej wartości ofiary, prowadząc do jej emocjonalnego osłabienia i izolacji.

Przemoc psychiczna w małżeństwie

Przemoc psychiczna w małżeństwie to forma nadużycia, która polega na manipulacji, poniżaniu, kontrolowaniu lub zastraszaniu partnera. Objawia się m.in. poprzez krytykowanie, ignorowanie potrzeb emocjonalnych, wyśmiewanie czy izolowanie od bliskich. Tego typu zachowania mogą prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia psychicznego ofiary, takich jak lęk, depresja czy obniżenie poczucia własnej wartości. 

Przemoc psychiczna wobec dziecka

Przemoc psychiczna wobec dzieci to długotrwałe działania, które osłabiają ich poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości. Przejawia się ona przez krytykowanie, wyśmiewanie, ignorowanie emocji dziecka lub stawianie nierealnych oczekiwań. Dziecko, które doświadcza takiej przemocy, często czuje się niekochane, bezwartościowe i żyje w ciągłym lęku. Zaniedbanie emocjonalne czy groźby („jeśli tego nie zrobisz, przestanę cię kochać”) mają szczególnie szkodliwy wpływ na rozwój psychiczny młodego człowieka.

Przemoc psychiczna w miejscu pracy

Przemoc psychiczna w pracy, zwana mobbingiem, obejmuje działania mające na celu poniżenie, ośmieszenie lub izolację pracownika. Przełożeni lub współpracownicy mogą krytykować jego pracę, ignorować zasługi, rozsiewać plotki lub wykluczać z zespołu. Ofiara takiego traktowania często odczuwa stres, lęk i spadek motywacji, co prowadzi do pogorszenia zdrowia psychicznego, a nawet rezygnacji z pracy.

doświadczanie przemocy psychicznej

Przemoc psychiczna – jak udowodnić znęcanie psychiczne?

Udowodnienie przemocy psychicznej bywa trudne, ale nie jest niemożliwe. Pomocne mogą okazać się:

  • wszelkiego rodzaju zapiski – dokumentuj sytuacje, w których dochodzi do przemocy (daty, godziny, szczegóły).
  • nagrania – w miarę możliwości gromadź dowody w formie wiadomości tekstowych, maili czy nagrań audio.
  • świadkowie – osoby, które były świadkami przemocy, mogą potwierdzić Twoje słowa.

Co robić w przypadku przemocy psychicznej?

Jeśli doświadczasz przemocy psychicznej, możesz podjąć następujące kroki:

  • Uświadom sobie problem – przeanalizuj swoje relacje i sprawdź, czy występują w nich elementy kontroli, manipulacji, poniżania czy groźby. Uznanie, że jesteś ofiarą przemocy, to pierwszy krok ku zmianie.
  • Poszukaj wsparcia – nie zmagaj się z problemem samotnie. Porozmawiaj z zaufanymi osobami – przyjaciółmi, rodziną lub specjalistami.
  • Dokumentuj przemoc – zapisuj zdarzenia związane z przemocą psychiczną – daty, treści rozmów, zachowania sprawcy. Taka dokumentacja może być pomocna, jeśli zdecydujesz się na podjęcie kroków prawnych lub rozmowę z przełożonym w przypadku mobbingu w pracy.
  • Wyznacz granice jeśli to możliwe, asertywnie komunikuj swoje potrzeby i granice. Powiedz sprawcy, że jego zachowanie jest nieakceptowalne i nie zgadzasz się na takie traktowanie.
  • Terapia – spotkania z psychologiem mogą pomóc Ci odbudować poczucie własnej wartości i odzyskać kontrolę nad życiem.

Czy przemoc psychiczna jest karalna? 

Przemoc psychiczna, uznawana za znęcanie się, podlega karze pozbawienia wolności na podstawie art. 207 Kodeksu karnego – od 3 miesięcy do 5 lat więzienia, a w przypadku szczególnego okrucieństwa nawet do 10 lat. Jeśli ofiara targnie się na życie, kara wzrasta do 12 lat. Przemoc wobec dzieci może skutkować ograniczeniem praw rodzicielskich, a mobbing w pracy – odszkodowaniem.

Data aktualizacji wpisu - 16 lutego, 2025
Przeczytaj również

Inne artykuły z naszej strony