ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi)

Czym jest ADHD?

ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Inną nazwa to zaburzenie hiperkinetyczne. To jedno z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych, które pojawia się zwykle w dzieciństwie, ale może utrzymywać się również w wieku dorosłym. Objawia się przede wszystkim trudnościami z koncentracją, impulsywnością oraz nadmierną aktywnością.

Jakie są objawy ADHD?

Typowe objawy ADHD to:

• trudności z utrzymaniem uwagi,
• dezorganizacja,
• nadpobudliwość,
• impulsywność.

U dzieci objawy te mogą obejmować niemożność usiedzenia w miejscu, przerywanie wypowiedzi innych, trudności z wykonywaniem poleceń i nieustanne wiercenie się.

W przypadku dorosłych objawy ADHD mogą się zmieniać: zamiast nadmiernej aktywności częściej pojawia się wewnętrzny niepokój, prokrastynacja, trudności w organizacji i zarządzaniu czasem.

Istnieją również objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, takie jak trudności w regulacji emocji, drażliwość czy problemy w relacjach interpersonalnych.

Zaburzenie koncentracji uwagi

Dorośli z ADHD często skarżą się, że mimo szczerych chęci nie są w stanie utrzymać uwagi przy pracy. Przykładowo, osoba rozpoczyna pisanie ważnego maila, ale już po kilku minutach zauważa, że przeskoczyła na sprawdzanie mediów społecznościowych, potem wiadomości, a potem przypomniała sobie o niezapłaconym rachunku. Gdy wraca do maila, często musi zaczynać od początku.

Inny przykład: podczas rozmowy na spotkaniu służbowym osoba z ADHD może „odpłynąć” – skupiając się nie na słowach rozmówcy, ale na myślach o zupełnie innych tematach. Mimo że słyszy dźwięki, trudno jej zintegrować sens wypowiedzi.

Typowe są także: odkładanie zadań „na potem” (prokrastynacja), wielozadaniowość bez kończenia czegokolwiek, czy „zapominanie” o codziennych obowiązkach – jak np. zapomnienie o odebraniu dziecka z przedszkola czy nieprzyniesienie ważnych dokumentów na spotkanie.

Objawy nadpobudliwości

Jednym z kluczowych objawów ADHD jest nadpobudliwość psychoruchowa, która objawia się jako nadmierna aktywność, zarówno fizyczna, jak i poznawcza. Osoby z nadpobudliwością psychoruchową często mają trudność z odpoczynkiem, są stale w ruchu, przeskakują z tematu na temat, bywają impulsywne.

U dzieci nadpobudliwość bywa szczególnie widoczna w okresie przedszkolnym, gdzie przejawia się niemożnością skupienia uwagi podczas zabawy czy lekcji. W adhd u dorosłych może to objawiać się poprzez chroniczne uczucie niepokoju, trudność z odpoczynkiem, czy zaburzenia snu.

Impulsywność

Impulsywność u dorosłych objawia się na wielu poziomach. Przykład z życia: osoba widzi ciekawą promocję w sklepie internetowym i bez zastanowienia kupuje drogi przedmiot, mimo że miała oszczędzać. Po chwili żałuje zakupu, ale proces już został uruchomiony.

W relacjach impulsywność objawia się jako wybuchy złości, przerywanie rozmówcy, szybkie wpadanie w konflikty. Przykładowo, w trakcie kłótni partnerka mówi coś trudnego, a osoba z ADHD bez namysłu odpowiada czymś raniącym, dopiero później reflektuje się i próbuje naprawić sytuację.

Impulsywne decyzje zawodowe, na przykład nagłe rzucenie pracy bez planu – również nie są rzadkością. Działanie bez analizy skutków jest typowe, co może prowadzić do niestabilności życiowej, mimo dużych zasobów intelektualnych i kreatywności.Rodzaje ADHD

Wyróżnia się trzy podstawowe typy ADHD:

• Typ z przewagą deficytu uwagi — dominują problemy z koncentracją i organizacją;
• Typ z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej i impulsywności — bardziej widoczny w zachowaniu;
• Typ mieszany — łączy cechy obu powyższych;

W praktyce klinicznej rozpoznania ADHD stawia się na podstawie obecności objawów z powyższych kategorii oraz ich wpływu na funkcjonowanie w różnych sferach życia.

Codzienne życie z ADHD – wyzwania i adaptacje

Życie z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej niesie ze sobą wiele codziennych wyzwań – zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Osoby z ADHD często zmagają się z chaosem organizacyjnym, trudnością w koncentracji, impulsywnością czy szybkimi zmianami nastroju. U dzieci przekłada się to na problemy szkolne i społeczne, u osób dorosłych – na zawodowe porażki, trudności w związkach i niskie poczucie własnej wartości.

Codzienne funkcjonowanie z ADHD wymaga wypracowania indywidualnych strategii radzenia sobie. Pomocne mogą być struktury dnia, planowanie zadań w krótkich etapach, stosowanie przypomnień czy techniki relaksacyjne. W przypadku dorosłych ADHD kluczowe jest również zrozumienie własnych ograniczeń i praca nad automatycznymi reakcjami emocjonalnymi.

Dzieci vs. dorośli – podobieństwa i różnice w obrazie ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) jest zaburzeniem neurorozwojowym, które może występować zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Choć objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są widoczne już we wczesnym dzieciństwie, nie u wszystkich zanikają z wiekiem. W przypadku dorosłych ADHD często przybiera inną formę niż u dzieci, co sprawia, że bywa trudniejsze do zdiagnozowania.

U dzieci dominują zwykle zaburzenia zachowania takie jak nadruchliwość, impulsywność czy trudności z koncentracją. Dziecko z ADHD może sprawiać wrażenie “niegrzecznego”, często przerywa, nie potrafi usiedzieć w miejscu czy kończyć zadań. Z kolei u osób dorosłych objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej często są bardziej subtelne – objawiają się jako chroniczne rozkojarzenie, trudności z organizacją czasu, impulsywne decyzje czy problemy z regulacją emocji.

Rozwój ADHD u każdego przebiega indywidualnie – część osób “wyrasta” z objawów, ale u innych nieleczone ADHD utrzymuje się przez całe życie, negatywnie wpływając na funkcjonowanie w pracy, relacjach i codziennych obowiązkach.

Czy ADHD jest dziedziczne?

W literaturze fachowej podkreśla się, że przyczyny ADHD mają charakter złożony — obejmują zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.

Liczne badania genetyczne wskazują, że dziedziczność ADHD jest wysoka, szacuje się, że nawet 70–80% wariancji w pojawieniu się zaburzenia można przypisać czynnikom genetycznym. W praktyce oznacza to, że ryzyko hop wystąpienia ADHD jest istotnie wyższe u osób, których bliscy krewni zmagają się z tym ADHD.

Dodatkowo środowisko prenatalne, ekspozycja na toksyny, a także czynniki psychospołeczne odgrywają istotną wpływ na rozwój ADHD. Takie podejście holistyczne pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego ADHD manifestuje się w różnorodny sposób u różnych osób oraz podkreśla potrzebę indywidualizacji terapii.

Czy ADHD jest chorobą?

Czy ADHD to choroba? To pytanie wymaga rozróżnienia. ADHD klasyfikowane jest jako zaburzenie hiperkinetycznew klasyfikacjach ICD-10 oraz jako attention deficit hyperactivity disorder w DSM-5. Nie jest jednak traktowane jako „choroba” w sensie tradycyjnym raczej jako zaburzenie neurorozwojowe. Nie oznacza to jednak, że ADHD nie wymaga zaopiekowania się. Wręcz przeciwnie, nieleczone ADHD może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe, czy problemy w życiu zawodowym i społecznym.

Kto diagnozuje ADHD?

Diagnozę powinien stawiać lekarz specjalista na podstawie opisu wyników od psychologa specjalizującego się w diagnostyce ADHD. Proces ten obejmuje zbieranie wywiadu, obserwację, testy psychologiczne. Często dane kwestionariuszowe wspierane są przez bliskich osoby badanej, przykładowo rodziców, nauczycieli lub dokumentami z poradni lub świadectwami pacjenta.

W niektórych przypadkach konieczne jest różnicowanie z innymi zaburzeniami psychicznymi, aby upewnić się, że wskazywane przez objawy są spodowane neuroróżnorodnoscią i nie da się ich lepiej wyjaśnić przez inne diagnozy.

Badanie na ADHD

Badanie na ADHD to złożony proces. Nie istnieje jeden test, który jednoznacznie potwierdza diagnozę. Zdiagnozować ADHD można tylko poprzez kompleksową ocenę kliniczną, która uwzględnia: historię życia pacjenta, wywiad rozwojowy, test psychometryczny, obserwację zachowania i ocenę funkcjonowania w różnych środowiskach. Szczególną uwagę przykłada się do tego, jak deklarowane objawy wpływają na codzienne życie pacjenta. U osób dorosłych diagnoza bywa trudniejsza, ponieważ często objawy są maskowane lub mylone z innymi schorzeniami.

Dlaczego dziewczynki i kobiety z ADHD są rzadziej diagnozowane?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) przez wiele lat był diagnozowany znacznie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Badania pokazują jednak, że nie wynika to z rzeczywistej różnicy w częstości występowania, lecz z odmiennych sposobów, w jakie objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej przejawiają się u dziewcząt. To z kolei prowadzi do niedodiagnozowania, a co za tym idzie – do nieleczonego ADHD u wielu kobiet i dziewczynek.

Dziewczynki z ADHD częściej prezentują objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej w postaci zaburzeń uwagi (tzw. typ nieuwagowy), a rzadziej przejawiają klasyczną nadruchliwość czy impulsywność, które są bardziej zauważalne w środowisku szkolnym. Zamiast przerywać lekcje czy biegać po klasie, dziewczynki z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mogą wyglądać na “marzycielki”, być wycofane, rozkojarzone, zapominalskie, często odpływać myślami. Takie zachowania nie są postrzegane jako zaburzenia zachowania i nie budzą niepokoju nauczycieli czy rodziców.

Ponadto dziewczynki często lepiej maskują swoje trudności – uczą się kompensować braki i starają się nadążyć za wymaganiami, nawet kosztem ogromnego wysiłku psychicznego. To sprawia, że rozwój ADHD u dziewcząt bywa bardziej skryty, a samo zaburzenie może nie być rozpoznane aż do dorosłości. Wtedy objawy mogą się nasilić, prowadząc do wyraźnego pogorszenia funkcjonowania – zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.

U wielu osób dorosłych diagnoza ADHD pojawia się dopiero po latach cierpienia, często przy okazji leczenia innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy lęk. W rzeczywistości te trudności bywają wtórne wobec nieleczonego ADHD, które przez lata pozostawało nierozpoznane.

Brak wczesnej diagnozy oznacza także brak dostępu do odpowiedniego wsparcia, takiego jak leczenie ADHD, interwencje behawioralne czy leczenie farmakologiczne. W efekcie dziewczynki i kobiety z ADHD są bardziej narażone na niską samoocenę, chroniczne poczucie porażki i przeciążenie psychiczne.

Zrozumienie, że przyczyny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie różnią się między płciami, ale jego objawymogą wyglądać inaczej, jest kluczowe dla zapewnienia równego dostępu do diagnostyki i terapii. Psycholodzy, psychiatrzy i pedagodzy muszą być świadomi tych różnic, by nie przeoczyć ADHD u dziewcząt, bo dorosłe ADHD to często historia zaburzenia, które nie zostało zauważone na czas.

Współwystępowanie ADHD z innymi zaburzeniami psychicznymi

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej rzadko występuje samodzielnie. Bardzo często ADHD współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi – zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Wśród najczęstszych współistniejących diagnoz znajdują się zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD), a także zaburzenia zachowania i opozycyjno-buntownicze (ODD).

W przypadku nieleczonego ADHD ryzyko rozwoju dodatkowych trudności psychicznych wzrasta. Osoby z dorosłym ADHD często przez lata żyją z poczuciem frustracji, niskiej samooceny i porażek, co sprzyja rozwojowi zaburzeń nastroju.

Warto pamiętać, że leczenie ADHD i zaburzeń współwystępujących wymaga zindywidualizowanego podejścia – zintegrowanej terapii, która uwzględnia pełen obraz psychicznego funkcjonowania pacjenta. Diagnoza jednej trudności nie powinna przesłaniać innych, równie istotnych obszarów.

Nieleczone ADHD

Nieleczone ADHD znacząco utrudnia codzienne życie, co może prowadzić do wtórnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Dlatego tak ważne jest, by nie ignorować trudności i szukać odpowiedniego wsparcia.

Jak wygląda leczenie ADHD?

Leczenie ADHD jest wieloaspektowe i powinno być dostosowane indywidualnie do potrzeb pacjenta. Wyróżniamy oddziaływania niefarmakologiczne i farmakologiczne. .

Leczenie farmakologiczne

ADHD to zaburzenie, które często kojarzymy z dziećmi, ale równie często dotyczy dorosłych. U osób dorosłych objawy mogą się trochę różnić – dominuje trudność z koncentracją, organizacją, impulsywność, a także problemy z regulacją emocji. Leczenie farmakologiczne jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na poprawę jakości życia osób dorosłych z ADHD.

Jak działają leki na ADHD?

Leki na ADHD pomagają „zrównoważyć” działanie neuroprzekaźników w mózgu, szczególnie dopaminy i noradrenaliny, które wpływają na uwagę, motywację i kontrolę impulsów. Dzięki nim łatwiej skupić się na zadaniu, lepiej planować i mniej reagować impulsywnie.

Najczęściej stosowane leki w leczeniu ADHD to psychostymulanty. Na przykład:

• Metylfenidat (np. Ritalin, Concerta) – działa dość szybko, pomaga poprawić uwagę i zmniejszyć nadpobudliwość. Przyjmowany najczęściej raz lub kilka razy dziennie, dostępne są też formy o przedłużonym działaniu.
• Amfetaminy (np. lisdexamfetamina) – również skuteczne, mają nieco dłuższy czas działania i różnią się od metylfenidatu.

Psychostymulanty działają dość szybko i są uważane za złoty standard w leczeniu ADHD, ale nie każdy może je przyjmować (np. osoby z problemami sercowymi). Wtedy rozważa się przepisanie leków niestymulujących takich, jak:

• Atomoksetyna – działa wolniej (efekt po kilku tygodniach), ale jest alternatywą dla osób, które nie mogą lub nie chcą stosować stymulantów.
• Guanfacyna i klonidyna – rzadziej stosowane, pomagają w regulacji emocji i nadpobudliwości.

Dawkowanie i bezpieczeństwo

Leki zawsze dobiera lekarz psychiatra, zaczynając od niskich dawek i stopniowo je zwiększając, by znaleźć optymalną. Ważne jest monitorowanie efektów i ewentualnych skutków ubocznych, takich jak problemy ze snem, spadek apetytu, nerwowość czy zmiany nastroju.

PODSUMOWANIE, czyli co warto wiedzieć?

• Farmakoterapia pomaga kontrolować objawy, ale nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z ADHD.
• Leki najlepiej działają w połączeniu z innymi metodami terapii.
• Niektóre osoby dorosłe mogą potrzebować farmakoterapii przez dłuższy czas, inni stosują ją okresowo, np. w momentach wzmożonego stresu lub pracy.

Leczenie niefarmakologiczne

Farmakoterapia to nie jedyna droga w leczeniu ADHD u dorosłych. Bardzo ważne są także metody niefarmakologiczne, które uczą radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami, wzmacniają samoświadomość i pomagają budować zdrowe nawyki.

Leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej może także obejmować psychoedukację, konsultacje indywidualne, terapię rodzinną oraz wsparcie w zakresie organizacji codziennych obowiązków. Celem terapii jest zmniejszenie nasilenia symptomów i poprawa jakości życia.

W poradnikach zalecana jest terapia poznawczo-behawioralna do pracy nad trudnościami z ADHD u osób dorosłych. Można także skorzystać z dorobku innych nurtów.

Metody czerpiące z dorobku psychoterapii CBT pomagają:

• Rozpoznawać i zmieniać negatywne wzorce myślenia.
• Uczyć się praktycznych umiejętności organizacji czasu i planowania.
• Radzić sobie z impulsywnością i problemami emocjonalnymi.
• Wprowadzać struktury ułatwiające codzienne funkcjonowanie.

Terapia CBT może być prowadzona indywidualnie lub grupowo, a jej efekty często widoczne są już po kilku miesiącach.

Innym ważnym elementem wsparcia osób z ADHD jest psychoedukacja. Polega ona na:

• Zdobywaniu wiedzy o naturze ADHD, mechanizmach jego działania i objawach.
• Rozumieniu, jak ADHD wpływa na codzienne życie, relacje i funkcjonowanie zawodowe.
• Nauce strategii zarządzania objawami i unikania sytuacji wywołujących nasilenie problemów.
• Wzmacnianiu poczucia kontroli i samoakceptacji.

Psychoedukacja może odbywać się indywidualnie lub w grupach wsparcia, często jest też integralną częścią terapii psychologicznej.

Dorośli z ADHD mogą mieć problemy z komunikacją, radzeniem sobie z emocjami, stresem i relacjami interpersonalnymi. Można wtedy skorzystać z treningu umiejętności społecznych i emocjonalnych. Specjalistyczne treningi pomagają:

• Rozwijać umiejętności asertywnej komunikacji.
• Ćwiczyć rozpoznawanie i wyrażanie emocji.
• Zwiększać odporność na frustrację.

Terapia Gestalt w pracy z dorosłymi z ADHD

Terapia Gestalt to podejście psychoterapeutyczne, które koncentruje się na świadomości chwili obecnej, na tym, co dzieje się „tu i teraz”. Dla dorosłych z ADHD może być szczególnie pomocna, ponieważ uczy ich zatrzymania się, rozpoznawania własnych emocji i potrzeb oraz podejmowania świadomych decyzji.

Co oferuje terapia Gestalt?

• Praca z doświadczaniem emocji i ciała – osoby z ADHD często mają trudności z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji. Terapia Gestalt poprzez ćwiczenia uważności i kontakt z ciałem pomaga to zmieniać.
• Rozwijanie samoświadomości – poznanie własnych wzorców zachowań, automatycznych reakcji i ich przyczyn.
• Przyjmowanie odpowiedzialności – świadomość, że można wybierać swoje reakcje i działać w zgodzie ze sobą.
• Praca z relacjami – terapia Gestalt pomaga lepiej rozumieć siebie w kontakcie z innymi, budować zdrowsze i bardziej autentyczne relacje.

Przykłady technik Gestalt stosowanych u dorosłych z ADHD:

• Dialog i eksperymenty terapeutyczne – np. odgrywanie sytuacji, które wywołują trudności, aby zyskać nową perspektywę.
• Praca z oddechem i ciałem – pomagająca obniżyć napięcie i zwiększyć koncentrację.
• Świadoma praca z myślami i emocjami – zatrzymywanie się na tym, co pojawia się w danej chwili, bez oceniania.

Czy ADHD można wyleczyć?

ADHD to zaburzenie przewlekłe, nie znika samoistnie, choć jego objawy mogą się zmieniać z wiekiem. Mówimy raczej o leczeniu zaburzenia niż jego „wyleczeniu”. Dzięki odpowiedniej terapii i leczeniu wiele osób z ADHD prowadzi satysfakcjonujące życie osobiste i zawodowe. Szczególnie skuteczne są programy łączące terapię, leczenie farmakologiczne i wsparcie środowiskowe.

Mity i nieporozumienia wokół ADHD

Wokół zespołu nadpobudliwości psychoruchowej narosło wiele szkodliwych mitów. Jednym z nich jest przekonanie, że ADHD to “wymysł” lub efekt złego wychowania. W rzeczywistości przyczyny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są złożone i obejmują zarówno czynniki genetyczne, jak i neurobiologiczne.

Innym powszechnym nieporozumieniem jest opinia, że ADHD dotyczy wyłącznie dzieci. Tymczasem dorośli z ADHD stanowią coraz większą grupę diagnozowanych osób, często po latach nieświadomości i życia z nieleczonym ADHD. Brak diagnozy w dzieciństwie nie oznacza, że objawy zniknęły, po prostu zmieniły swoją formę.

Niektórzy błędnie uważają, że leczenie ADHD to wyłącznie kwestia “brania tabletek”. Tymczasem skuteczne leczenie ADHD to proces obejmujący zarówno farmakoterapię, jak i interwencje behawioralne, psychoedukację oraz wsparcie środowiskowe.

Diagnoza ADHD i co dalej?

Otrzymanie diagnozy ADHD w dorosłości często bywa przełomowe. Dla wielu osób to moment ulgi, zrozumienia lat niepokoju, frustracji i prób „wciśnięcia się” w normy, które zawsze wydawały się poza zasięgiem. Diagnoza porządkuje przeszłość i pozwala zobaczyć swoje trudności przez pryzmat funkcjonowania mózgu, a nie tylko „braku silnej woli” czy „bałaganiarstwa”. To ważne i uzdrawiające.

ADHD może wyjaśniać, dlaczego pewne rzeczy są trudniejsze, ale nie usprawiedliwia całkowitego zaniechania działania. Diagnoza to instrukcja obsługi własnego mózgu, nie karta „wychodzisz z odpowiedzialności za swoje życie”. To narzędzie, które ma pomóc lepiej rozumieć siebie, pozwala także by z większą świadomością szukać skutecznych strategii i wspierać rozwój samoregulacji.

Ważne jest, aby uznać swoją neuroróżnorodność, czyli fakt, że należę do osób, których mózgi pracują inaczej. Chodzi jednak o to, by nie zatrzymywać się na etapie: „mam ADHD, więc nie mogę”, ale pójść dalej:
„Mam ADHD – więc potrzebuję innych metod, innego tempa i wsparcia”.

W procesie terapeutycznym często pracuje się nad tą równowagą. Z jednej strony uczymy się samowspółczucia i akceptacji dla siebie. Z drugiej – budujemy odpowiedzialność, by czuć się dalej sprawczymi w swoim życiu.