Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)?

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, ang. obsessive-compulsive disorder) to jedno z zaburzeń psychicznych należących do grupy zaburzeń lękowych. Zaburzenie to znane jest także jako nerwica natręctw. Składa się z obsesji oraz kompulsji.

Zaburzenia lękowe stanowią jedną z najczęściej doświadczanych grup zaburzeń, bo dotykają co 6 osobę na świecie! Szacuje się, że zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne doświadcza aż 1 na 100 osób.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne objawy

Objawy nerwicy natręctw dotyczą głównie:

(1) obsesji (natrętnych myśli), powodujących lęk, napięcie i niepokój

(2) kompulsji (natrętnych rytuałów).

Chorzy doświadczają cierpienia psychicznego, które próbują łagodzić za pomocą podejmowanych rytuałów. Ważną cechą objawów OCD jest także obecność budzących niepokój lub niechcianych myśli, które dotyczą różnych sfer i aspektów życia.

Obsesje

Obsesje ujawniają się jako obsesyjne myśli i obrazy, które przychodzą do osoby w sposób natrętny, czyli niechciany i powtarzający się. Powodują uczucie lęku o wysokim poziomie nasilenia. Obsesyjne myśli oscylują m.in. wokół takich tematów jak:

skażenie (zarażenie się) wiąże się z lękiem z powodu kontaktu z zanieczyszczeniem (brud, wydzieliny) lub substancjami i zwierzętami;

zbieranie jest powiązane z obawą przed pozbyciem się przedmiotów nieużywanych;

porządek łączy się z lękiem przed chaosem, brakiem harmonii i symetrii;

zdrowie – lęk przed wykryciem u siebie choroby, bycie nosicielem lub osobą zagrażającą innych;

przemoc i seks to obszar w którym osoba chorująca boi się skrzywdzenia swoich bliskich, utraty kontroli nad sobą, także dokonania przemocy seksualnej;

religia – obawa przed bluźnieniem i zgrzeszeniem, pójściem do piekła;

wygląd – lęk związany z przekonaniem o specyficznym wyglądzie swojego ciała lub czegoś na ciele co zwraca uwagę innych, szpeci i jest niemożliwe do ukrycia;

inne to grupa w której dominuje lęk przed popełnieniem błędu, zgubieniem czegoś. Z tego powodu przestrzega się przesądów i zapamiętuje liczne nadmiarowe informacje.

Kompulsje

Kompulsje, inaczej rytuały, są przymusowo realizowanymi czynnościami. Zazwyczaj ich celem jest zmniejszenie uczucia lęku i redukcja napięcia spowodowanego przez natrętne myśli. Kompulsje przyjmują różnoraką formę.

Do często występujących kompulsji należy:

czyszczenie (mycie) – nadmiarowe, zrytualizowane (np. określona kolejność) czynności powiązane ze sprzątaniem. Pojawiają się strefy określane jako “skażone” z którymi należy unikać kontaktu lub po kontakcie zastosować się do rytuału. Często wiąże się ze stosowaniem specjalnych środków chemicznych czyszczenia.

sprawdzanie – powtarzające się czynności sprawdzania, zbieranie dowodów poprzez robienie zdjęć i filmów czynności, wielokrotne upewnianie się co do zamknięcia, wyłączenia przedmiotów lub nadmiarowa kontrola parametrów zdrowotnych (tętna, ciśnienia krwi, zmian na ciele, defektów);

upewnianie się (szukanie zapewnień) – wielokrotne szukanie informacji, poszukiwanie potwierdzeń, przechodzenie licznych badań, nadmiarowa obserwacja swojego ciała, jak i jakichkolwiek drobnych zmian w wynikach;

porządkowanie, powtarzanie i liczenie – wielokrotne, przymusowe powtarzanie czynności, wykonywanie rutynowych czynności określoną ilość razy, jak i porządkowanie otoczenia i układanie przedmiotów w ściśle zdefiniowany sposób. Pojawia się także liczenie – czynności, przedmiotów, odliczanie w myślach.

inne – rytuały i zachowania o charakterze przesądów, przestrzeganie zinternalizowanych, sztywnych zasad, potrzeba spełniania ściśle ustalonych rytuałów poprzez dotykanie (np. poklepywanie) lub unikanie korzystania z pewnych przedmiotów, gromadzenie przedmiotów. Zachowywanie ostrożności w kontakcie z częścią przedmiotów/ miejsc/ sytuacji w celu uniknięcia wyobrażonego niebezpieczeństwa.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne przyczyny

Przyczyny zaburzeń obsesyjno kompulsyjnych, jak i wielu innych zaburzeń psychicznych, nie są jednoznacznie zdefiniowane. Warto wiedzieć, że nerwicy natręctw nie można się wyuczyć. Na wystąpienie zaburzenia ma wpływ interakcja wielu czynników. Należą do nich:

1) czynniki genetyczne inaczej dziedziczenie;

2) czynniki biologiczne – zaburzone funkcjonowanie neuroprzekaźników oraz działanie pewnych struktur w mózgu; Na podstawie badań można stwierdzić, że jest to schorzenie neurobehawioralne – nerwica natręctw jest powiązana z budową mózgu, przewodnictwem i neurochemią.

3) czynniki środowiskowe

4) czynniki osobowościowe

Jak zaburzenia kompulsywno-obsesyjne wpływają na Ciebie?

Zakres wpływu nerwicy natręctw na funkcjonowanie osoby chorej jest ogromne i może dotykać każdej sfery życia. Życia społecznego, relacji towarzyskich, rodzinnych i romantycznych, funkcjonowania osobistego i możliwości wykonywania pracy. Uczucie lęku i zagrożenia często towarzyszy klientom nieustannie.

Jeżeli podejrzewasz u siebie zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne warto zastanowić na co wpływa to zaburzenie u Ciebie – przyjrzyj się różnym obszarom swojego życia – aktywności, funkcjonowaniu w domu oraz relacjom. W przypadku dorosłych należy także pochylić się nad zdolnością do dalszego wykonywania swoich zobowiązań w pracy czy realizacji opieki.

Osoby odczuwają wstyd z powodu swoich poczynań, które są bezsensowne a zarazem nieuniknione do dalszego odtwarzania. Obawiają się oceny najbliższych oraz swojego otoczenia.

U osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym pewne czynności natrętne powodują nie tylko wstyd, ale i poczucie winy. Poczucie winy napędzane jest przez natrętne myśli i wymusza podejmowanie rytualnych zachowań. Realizacja czynności natrętnych powoduje ciążenie odpowiedzialności za bezpieczeństwo lub jego brak. U osoby cierpiącej z powodu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego chwilowo może pojawić się poczucie kontroli nad sytuacją i napięciem z nią związanym. Niestety ponowny wzrost lęku jest nieunikniony.

Część osób przewlekle cierpiących na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne choruje na depresję lub przeżywa znacznie obniżony nastrój. Dzieje się tak ze względu na istotne obniżenie jakości życia osoby z OCD.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne w relacji

Rola rodziny, jak i partnera/ki jest nieoceniona w leczeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. Wsparcie ze strony bliskich może okazać się trudne do otrzymania ze względu na brak zrozumienia choroby. Warto, aby osoby pozostające w relacji z osobami cierpiącymi z powodu OCD wiedziały co to jest i na czym polega to zaburzenie lękowe. Należy rozróżnić wspieranie zachowań zabezpieczający od wspierania osoby mierzącej się z nimi! To w czym bliscy mogą pomóc, to obecność, akceptacja i ciepło drugiego człowieka a nie dyskusja z obsesyjnymi myślami czy realizacja kompulsji (rytuałów) chorego. Warto poznać objawy nerwicy natręctw, której doświadcza nasza bliska osoba. Jednocześnie należy pozostawić odpowiedzialność za leczenie osobie chorej, tak aby pozwolić jej na budowanie sprawczości.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne przykłady

Przykłady OCD można byłoby mnożyć. Poniżej przedstawiono często relacjonowane przez pacjentów myśli i zachowania kompulsywne.

1) Obsesyjna myśl: „Dotykając podłogi mogłam się czym zarazić, np. grypą”/ “Jestem skażona”

Kompulsja: odkażanie rąk, nawracające czyszczenie powierzchni, pranie ubrań, wielokrotne mycie dłoni;

2) Obsesyjna myśl: „Nie zamknęłam drzwi.”

Kompulsja: nagrywanie filmiku podczas zamykania drzwi, wielokrotne sprawdzanie drzwi;

3) Obsesyjna myśl: „Nie wyłączyłem palnika”

Kompulsja: robienia zdjęcia palników, wielokrotne sprawdzanie pokręteł;

4) Obsesyjna myśl: “Mogę zrobić mojemu zwierzęciu krzywdę.”

Kompulsja: chowanie wszystkich ostrych narzędzi, nieużywanie ich w otoczeniu zwierzęcia;

5) Obsesyjna myśl: “Wszyscy widzą mój defekt.”

Kompulsja: wielokrotne przebieranie się, przyglądanie i obserwacja skóry;

Na powyższych przykładach można zauważyć, że obsesyjne myśli często dotyczą tematu zanieczyszczeń i wiążących się z nim chorobami, jak i tematu porządku, doskonałości oraz agresji i krzywdy.

Co ciekawe, badania wskazują, że myśli obsesyjne pojawiają się także u większości osób zdrowych – doświadcza ich aż 90% populacji! Osoby z nerwicą natręctw nadają większe znaczenie tym myślom – traktują je jako ważne i znaczące. Osobom z OCD trudno lekceważyć treść myśli, co sprawia, że są one wzmacniane i wybijają się z tła. Ponadto nasilenie tych myśli jest większe u osób z OCD, co oznacza, że pojawiają się częściej niż u osób bez tego zaburzenia.

Leczenie zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego

Osoby z OCD przeżywają znacznie nasilony poziom wstydu z wielu powodów. Pojawia się obawa przed odrzuceniem i oceną przez otoczenie. Przypuszcza się, że doświadczany wstyd jest czynnikiem z powodu którego od zauważenia objawów nerwicy natręctw do wizyty u lekarza zajmuje średnio 7 lat! Niestety zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, tak jak i sama emocja lęku, ma tendencję do wzrostu i poszerzania swojego zakresu na inne obszary życia.

FARMAKOTERAPIA

Psychiatra (lekarz) stawia diagnozę zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. W przypadku mniej nasilonych objawów nie ma konieczności korzystania z farmakoterapii. Jeżeli funkcjonowanie dziecka lub osoby dorsłej jest poważnie utrudnione należy połączyć leczenie farmakologiczne z niefarmakologicznym, czyli terapię.

Wiele osób obawia się, że leczenie farmakologiczne przyniesie efekty uboczne. Po pierwsze, warto pamiętać, że działania niepożądane nie dotyczą każdego pacjenta! Jedynie w niektórych przypadkach pojawiają się. Porozmawiaj o nich ze swoim lekarzem, dowiedz się czego należy się spodziewać po zażywanych lekach. Przy niektórych lekach nie należy zażywać substancji psychoaktywnych, ponieważ mogą one wpływać negatywnie na działanie leku, a co za tym idzie Twoje samopoczucie.

Zobaczenie efektu działania leku wymaga czasu – minimum kilku tygodni. Niemniej dopiero przyjmowanie leku około trzech miesięcy pozwala na zadecydowanie o braku poprawy i konieczności zmiany leku. Leki stosowane w leczeniu psychiatrycznym należy odstawiać stopniowo, aby nie doprowadzić do nasilenia objawów. Wszelkie decyzje związane z dawkowaniem leku powinieneś podejmować z lekarzem prowadzącym.

PSYCHOTERAPIA

Do jednej z form leczenia zaburzenia obsesyjno kompulsywnego należy psychoterapia poznawczo-behawioralna. Sprawdza się ona jako leczenie zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego. Badania wskazują, że psychoterapia poznawczo-behawioralna ma wysoką skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych (na przykład fobii, jak i lęku uogólnionego).

Terapia poznawczo-behawioralna skupia się wokół tego, jak funkcjonujemy poznawczo – co myślimy i jak na to reagujemy emocjami lub zachowaniem. Dla mózgu nie ma różnicy między rzeczywistym wydarzeniem a wyobrażeniem go lub jego interpretacją. Ponadto nasze myślenie może być obarczone błędami tzw. zniekształceniami poznawczymi, które są pewnego rodzaju skrótami myślowymi mózgu. W gabinecie ze specjalistą możecie popracować nad interpretacją pojawiających się myśli, co pozwoli na niepodtrzymywanie obsesji i kompulsji.

Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych może odbywać się także poprzez oddziaływania innych nurtów psychoterapeutycznych oraz przy wykorzystywaniu różnorodnych metod. Przykładowo, mindfulness może okazać się pomocne dla osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym. Główną różnicą między osobami z nerwicą natręctw a bez niej jest sposób reagowania na natrętne myśli. Praca nad uważnością pozwoli na zmianę stosunku do myśli a nie przekształceniu treści myśli. Mindfulness uczymy się poprzez obserwację (nie ocenę!) emocji, myśli i odczuć z ciała. W trakcie treningu uważności można zauważyć, że pojawiające się myśli się i odczuwane emocje nie równają się JA (nie są mną). Razem z psychologiem w gabinecie możesz uczyć się pracy na uważności.

Podsumowując, istnieje wiele sposobów wsparcia osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym oraz chorobami współwystępującymi. Osobami, które mogą pomóc przy zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym jest lekarz psychiatra oraz specjalista zdrowia psychicznego. Warto zasięgnąć porady u psychologa lub innego specjalisty przy pierwszych zaobserwowanych u siebie objawach nerwicy natręctw.