Zaburzenia SI (integracji sensorycznej)

Zaburzenia integracji sensorycznej – czym są?

Integracja sensoryczna to zdolność mózgu do zbierania, porządkowania i interpretowania bodźców zmysłowych pochodzących z ciała oraz otoczenia. Obejmuje informacje z takich zmysłów jak wzrok, słuch, węch, dotyk, smak, ale też zmysłów mniej znanych – przedsionkowego (równowagi) i proprioceptywnego (czucia głębokiego, czyli świadomości własnego ciała w przestrzeni). Dzięki sprawnie działającemu systemowi sensorycznemu dziecko wie, jak mocno uścisnąć rękę, jak dostosować siłę chwytu do trzymanego przedmiotu, jak wyczuć tempo w tańcu czy poruszać się w tłumie bez wpadających na siebie kolizji.

To, co dla wielu osób dzieje się niemal automatycznie, w przypadku dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej może stanowić ogromne wyzwanie. Mózg takich dzieci ma trudność z przetwarzaniem i organizowaniem napływających bodźców – co prowadzi do niewłaściwej reakcji na sytuacje codzienne. Czasem ta reakcja jest zbyt intensywna, czasem wręcz przeciwnie – zbyt słaba lub spóźniona.

Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) objawiają się na wiele sposobów – niektóre dzieci stają się nadmiernie wrażliwe na dotyk lub głośne dźwięki, inne nie odczuwają bólu czy nie rejestrują, że mają brudne ręce lub założoną niewygodną skarpetkę. Mogą też wystąpić trudności z koncentracją, nadpobudliwość ruchowa, unikanie huśtawek lub wręcz przeciwnie – poszukiwanie silnej stymulacji, np. poprzez uderzanie się, skakanie z wysokości czy ciągłe kręcenie się.

Warto podkreślić, że zaburzenia SI nie wynikają z „złego wychowania” ani braku granic – mają swoje źródło w funkcjonowaniu układu nerwowego, a dokładniej w sposobie, w jaki mózg odbiera i interpretuje bodźce zmysłowe. Kluczowe znaczenie ma tu tzw. nadrzędna struktura układu nerwowego, czyli te obszary mózgu, które odpowiadają za integrację informacji z różnych zmysłów i podejmowanie decyzji o odpowiedzi na nie.

Współczesna psychologia i neurologia podkreślają, że zaburzenia SI mogą współwystępować z innymi trudnościami rozwojowymi – takimi jak spektrum autyzmu, ADHD czy opóźnienie psychoruchowe – ale mogą też występować samodzielnie. Co istotne, im wcześniej zostaną rozpoznane, tym większa szansa na poprawę funkcjonowania dziecka w codziennym życiu, w tym w relacjach społecznych, zabawie i nauce.

Zaburzenia integracji sensorycznej – objawy

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej mogą być bardzo różne – zarówno pod względem rodzaju, jak i nasilenia. Co więcej, często zmieniają się w zależności od sytuacji, poziomu stresu czy zmęczenia dziecka. Wiele z tych zachowań bywa błędnie interpretowanych jako „wymysły”, „złe wychowanie” czy „trudny charakter”, podczas gdy w rzeczywistości wynikają one z trudności w przetwarzaniu sensorycznym.

Rodzice często zauważają, że ich dziecko staje się niespokojne w głośnych miejscach, unika kontaktu fizycznego lub przeciwnie – poszukuje silnych bodźców, np. przez uderzanie się czy nadmierne przytulanie. Pojawia się też niechęć do mycia głowy, obcinania paznokci, zakładania ubrań z metkami lub jedzenia o określonej strukturze. Wszystko to może mieć związek z trudnościami w interpretowaniu sygnałów płynących z ciała i otoczenia.

Do najczęstszych objawów zaburzeń integracji sensorycznej należą:

• nadwrażliwość lub podwrażliwość na bodźce zmysłowe – dziecko może bardzo silnie reagować na bodźce zmysłowe, np. światło, zapachy, dźwięki, dotyk. Czasem wręcz przeciwnie – bodźce, które dla innych są wyraźne, dla niego zdają się niewyczuwalne;
• unikanie dotyku, ruchu, jedzenia o określonej konsystencji – dziecko nie chce być przytulane, nie toleruje niektórych ubrań, nie znosi błota na rękach, niechętnie je potrawy o określonej fakturze (np. papkowate);
• potrzeba ciągłego ruchu, skakania, kręcenia się – niektóre dzieci dosłownie „nie mogą usiedzieć w miejscu”, stale poszukują stymulacji przedsionkowej i proprioceptywnej, np. przez huśtanie, podskakiwanie czy wspinanie się;
• trudności z koordynacją ruchową – mogą pojawić się problemy z utrzymaniem równowagi, jazdą na rowerze, zapinaniem guzików, rysowaniem, a także w zabawach ruchowych z rówieśnikami;
• problemy z koncentracją i adaptacją w nowych sytuacjach – dzieci z zaburzeniami SI często mają trudność z wyciszeniem się, skupieniem uwagi czy odnalezieniem się w nowych, nieznanych miejscach (np. przedszkole, szkoła, urodziny u kolegi);
• opóźnienia w rozwoju mowy, motoryki lub umiejętności społecznych – mogą wynikać z przeciążenia sensorycznego lub trudności w odbieraniu i organizowaniu informacji z otoczenia;
• silne reakcje emocjonalne na zmianę planu czy niespodziewane dźwięki – np. panika po usłyszeniu alarmu, histeria z powodu zmiany drogi do szkoły, wybuchy złości w odpowiedzi na nowe zadanie;
• trudności z rozpoznawaniem granic własnego ciała – dziecko może wpadać na przedmioty, nie wyczuwać odległości, mieć trudności w ocenianiu siły, z jaką należy coś złapać czy uderzyć.

Wszystkie te sygnały mogą świadczyć o zaburzeniach modulacji sensorycznej, czyli nieprawidłowym reagowaniu na bodźce – zarówno pod względem intensywności, jak i czasu reakcji. W przypadku dzieci, które przejawiają takie zachowania regularnie, warto przyjrzeć się bliżej funkcjonowaniu ich systemu sensorycznego.

Ważne jest, aby nie lekceważyć tych objawów – zwłaszcza gdy utrudniają prawidłowy rozwój, zabawę czy funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Objawy zaburzeń sensorycznych nie „przemijają same z siebie” – wymagają zrozumienia i często specjalistycznego wsparcia. Właśnie dlatego tak ważna jest wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniej formy pomocy, jaką może być np. terapia sensoryczna oparta na metodzie integracji sensorycznej.

Zaburzenia sensoryczne u dzieci – jak je rozpoznać?

Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci najczęściej ujawniają się już na etapie przedszkolnym, choć uważni opiekunowie mogą zauważyć pewne sygnały nawet wcześniej – w okresie niemowlęcym. Nie każde nietypowe zachowanie musi oznaczać problem, jednak występowanie zaburzeń integracji sensorycznej może realnie wpływać na codzienne funkcjonowanie dziecka – zarówno w domu, jak i w grupie rówieśniczej.

Wiele dzieci z zaburzeniami SI wydaje się „bardziej wymagające” – trudniej im się wyciszyć, szybciej się frustrują, bywają impulsywne lub nadmiernie ostrożne. Z jednej strony mogą unikać intensywnych doświadczeń zmysłowych, z drugiej – stale ich poszukiwać. To, jak dziecko reaguje na bodźce zmysłowe, zależy od sposobu, w jaki jego układ nerwowy przetwarza i integruje napływające informacje.

Dziecko z zaburzeniami sensorycznymi może:

• mieć trudność z ubieraniem się (np. przeszkadzają mu szwy, metki, sztywne materiały),
• unikać placów zabaw, piaskownicy, huśtawek czy zjeżdżalni,
• być wyjątkowo wrażliwe na intensywne zapachy, głośne dźwięki lub światło,
• odczuwać niechęć do czynności pielęgnacyjnych, takich jak mycie głowy, czesanie czy obcinanie paznokci,
• stale domagać się silnych doznań – np. poprzez mocne przytulanie, bujanie, dociskanie się do przedmiotów,
• łatwo się rozpraszać, mieć trudność z koncentracją lub przejawiać nadpobudliwość ruchową,
• nie reagować na ból lub bodźce, które dla innych są nieprzyjemne.

Czasem zaburzenia SI objawiają się także poprzez trudności z rozpoznawaniem granic własnego ciała – dziecko może często się potykać, wpadać na meble, mieć problem z oceną siły nacisku lub przestrzeni osobistej.

Jeśli któryś z opisanych objawów brzmi znajomo, warto przyjrzeć się dziecku uważniej. Im wcześniej zostaną zauważone objawy zaburzeń integracji sensorycznej, tym szybciej można wdrożyć odpowiednie działania wspierające rozwój dziecka. Pomocą służą terapeuci specjalizujący się w integracji sensorycznej u dzieci, którzy – na podstawie obserwacji, testów i wywiadu – mogą określić, czy występują zaburzenia przetwarzania sensorycznego, i zaproponować adekwatną terapię.

Czy zaburzenia integracji sensorycznej to autyzm?

Zaburzenia SI często pojawiają się u dzieci z zespołem ze spektrum autyzmu, jednak nie są synonimem autyzmu. Można mieć zaburzenia przetwarzania sensorycznego bez spełniania kryteriów diagnostycznych dla spektrum.

U dzieci z ASD zaburzenia integracji mogą być jednym z komponentów trudności, obok problemów z komunikacją, zachowaniami repetetywnymi czy trudnościami w relacjach społecznych. W przypadku dzieci, u których występuje nadwrażliwość lub podwrażliwość sensoryczna, konieczna jest wnikliwa diagnoza różnicowa.

Czy zaburzenia sensoryczne są uleczalne?

Choć zaburzenia SI nie są chorobą w klasycznym sensie, można znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka dzięki odpowiednio dobranej terapii sensorycznej. Kluczem jest indywidualne podejście, cierpliwość i konsekwencja.

Terapia opiera się na dostarczaniu dziecku odpowiednich bodźców sensorycznych i tworzeniu sytuacji, które wspierają integrację sensoryczną. Dzięki temu mózg uczy się lepiej reagować na sygnały z ciała i otoczenia.

Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej?

Nie ma jednej przyczyny. Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej mogą być złożone – od czynników genetycznych, przez komplikacje okołoporodowe, aż po wpływ środowiska.

Do możliwych czynników należą:

• niedotlenienie okołoporodowe,
• wcześniactwo,
• infekcje w ciąży,
• problemy neurologiczne,
• zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego,
• brak odpowiednich doświadczeń sensorycznych w dzieciństwie,
• czynniki środowiskowe, takie jak palenie papierosów w ciąży.

Czy zaburzenia integracji sensorycznej mijają?

U części dzieci objawy łagodnieją wraz z wiekiem, zwłaszcza jeśli rozpoczęto odpowiednią terapię we wczesnym okresie. Jednak wiele zależy od przyczyny, rodzaju trudności i indywidualnej neuroplastyczności mózgu. Niektóre osoby z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą zmagać się z nimi także w dorosłości, zwłaszcza jeśli nie były one wcześnie rozpoznane.

Rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej

Specjaliści wyróżniają kilka typów zaburzeń integracji sensorycznej, w tym:

• zaburzenia modulacji sensorycznej – trudności z odpowiednim reagowaniem na bodźce zmysłowe,
• zaburzenia ruchowe wynikające z problemów w przetwarzaniu informacji sensorycznych,
• zaburzenia różnicowania sensorycznego – trudności w rozróżnianiu wrażeń zmysłowych.

Każdy typ może manifestować się inaczej i wymagać innego podejścia terapeutycznego.

Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na rozwój dziecka

Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej może być szeroki – od trudności w nauce, przez problemy z adaptacją w grupie rówieśniczej, aż po niską samoocenę i frustrację. Dziecko może wystąpić trudności w nawiązywaniu kontaktów, opanowywaniu emocji, a nawet w codziennych czynnościach jak jedzenie czy higiena.

Zaburzenia mogą zaburzać prawidłowy rozwój społeczny, emocjonalny i poznawczy. Często współwystępują z trudnościami w koordynacji ruchowej i planowaniu ruchowym, co przekłada się na niskie poczucie sprawczości.

Diagnoza i metoda integracji sensorycznej

Diagnoza opiera się na specjalistycznej obserwacji oraz testach prowadzonych przez terapeutę SI. Sprawdza się m.in. reakcje dziecka na bodźce zmysłowe, schemat własnego ciała, poziom aktywności, napięcie mięśniowe.

Metoda integracji sensorycznej zakłada stworzenie odpowiednich warunków do nauki przez zabawę. Terapia odbywa się w sali wyposażonej w specjalistyczne sprzęty – huśtawki, piłki, drabinki. Celem jest wspieranie integracji sensorycznej poprzez dostarczanie układowi nerwowemu kontrolowanych bodźców.

Co robić, jeśli dziecko staje się nadwrażliwe?

Jeśli Twoje dziecko staje się nadwrażliwe, często się złości, unika kontaktu fizycznego lub przeciwnie – ciągle się przytula i domaga się ruchu, warto sięgnąć po wsparcie. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie pracy z terapeutą może zmienić bardzo wiele.

Zdarza się, że rodzice długo próbują “wychować” dziecko na różne sposoby, zanim zorientują się, że problem może mieć podłoże neurologiczne. Tymczasem nadrzędna struktura układu nerwowego, jaką jest mózg, potrzebuje czasem odpowiednich warunków, by się rozwijać.

Podsumowanie

Integracja sensoryczna to kluczowy proces dla rozwoju dziecka. Gdy jest zaburzona, może prowadzić do licznych trudności – emocjonalnych, ruchowych, poznawczych.

Jeśli opisane wyżej objawy brzmią znajomo, warto zatrzymać się na chwilę i sprawdzić, czy to nie zaburzenia SI. Możesz zacząć od wykonania prostego testu na integrację sensoryczną, który pomoże określić, czy warto zgłosić się na pełną diagnozę.

Nie zwlekaj – umów się na konsultację z Zaufanym Psychologiem, który pomoże zrozumieć potrzeby Twojego dziecka i zaplanować skuteczną pomoc. Dobrze prowadzona terapia sensoryczna może stać się początkiem ogromnej zmiany – zarówno dla dziecka, jak i dla całej rodziny.