Osobowość paranoiczna

Osobowość paranoiczna należy do grupy zaburzeń psychicznych, dla których charakterystyczna jest wyjątkowa wysoka podejrzliwość i brak zaufania do innych ludzi. Dla osób cierpiących na osobowość paranoiczną życie w ciągłej niepewności, stałego analizowania intencji innych i poczuciu zagrożenia, to codzienność, z którą muszą się borykać. Czym dokładnie charakteryzuje się to zaburzenie osobowości i jak powinno postępować się z osobami popularnie nazywanymi “paranoikami”?

Co to jest osobowość paranoiczna?

Osobowość paranoiczna, znana również jako paranoiczne zaburzenie osobowości, należące do zaburzeń osobowości wiązki A, czyli zaburzeniami oznaczonymi jako dziwaczno-ekscentryczne. Osobowość paranoiczna charakteryzuje się nieufnością, podejrzliwością i skłonnością do interpretowania neutralnych sytuacji jako zagrożenia. Osoby z osobowością paranoiczną często są przekonane, że inni mają wobec nich ukryte zamiary, co prowadzi do wielu niedogodności w życiu codziennym. Również osoby z osobowością paranoiczną narażone są na liczne spory, trudności w utrzymywaniu stałych relacji. Cechują się nie tylko nadmierną wrażliwością, ale również i podejrzliwością. W przypadkach złego potraktowania przez drugą osobę, długo pamiętają wyrządzone im krzywdy.

Świat paranoika jest bardzo trudną przestrzenią, gdyż nie ma tam zrozumienia wśród osób bliskich. Najczęściej osoby mające takie zaburzenia osobowości muszą borykać się z poczuciem samotności i życie w ciągłym strachu, wyczuwanie różnego rodzaju spisków na każdym kroku. Narażone są na długotrwałe przeżywanie przykrości i liczne niepowodzenia w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Nawet gdy objawy osobowości paranoicznej wydają się być wyciszone, to te mogą w każdej chwili się uaktywnić.

Osobowość paranoiczna – przyczyny

Co sprawia, że u osób posiadających paranoiczne zaburzenia osobowości, kreuje się właśnie taki sposób myślenia i zachowania? Nie ma jednej przyczyny, która odpowiadałaby za powstawanie osobowości paranoicznej. Najczęściej mówimy o kombinacji czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych.

Geny, które mówią swoje

Wiele osób z tym zaburzeniem, posiada w rodzinie osoby z bardzo podobnymi cechami. Genetyka jak najbardziej może odgrywać bardzo dużą rolę w rozwoju osobowości paranoicznej. Jeśli ktoś w rodzinie cierpiał na zaburzenia paranoiczne lub inne zaburzenia osobowości, istnieje większe prawdopodobieństwo, że takie tendencje mogą pojawić się w kolejnych pokoleniach.

Wpływ dzieciństwa

Traumatyczne doświadczenia życiowe w dzieciństwie, takie jak zaniedbanie, przemoc, czy brak poczucia bezpieczeństwa, mogą wprowadzić w życie dziecka schematy myślenia pełne lęku i podejrzliwości.

Środowisko społeczne

Społeczeństwo, środowisko w jakim się wychowujemy, również będzie miało duże znaczenie w kontekście tego typu rodzajów zaburzeń osobowości. Życie w środowisku pełnym napięć, konfliktów lub rywalizacji może dodatkowo wzmacniać paranoiczne postawy.

Paranoiczne zaburzenia osobowości – objawy

Objawy osobowości paranoicznej są dość łatwe do zaobserwowania. Charakterystyczny jest tu wyjątkowo niski poziom ufności – paranoik dostrzega zagrożenia w praktycznie każdym miejscu i trudno uwierzyć mu w jakiekolwiek dobre intencje drugiego człowieka. Wśród paranoicznego zaburzenia osobowości można wyróżnić przede wszystkim nadmierną podejrzliwość, brak zaufania do innych ludzi i interpretacje przeróżnych sytuacji, jako tych, które są przejawem złych intencji. Wyróżnić możemy następujące cechy osobowości paranoicznej:

• ocena zachowań, a także wypowiedzi innych osób jako wrogie i krzywdzące,
• nadmierna wrażliwość na odrzucenie i niepowodzenia,
• nieuzasadniona podejrzliwość i kwestionowanie lojalności bliskich osób,
• trudności w nawiązywaniu relacji,
• rozpamiętywanie przykrych sytuacji i wyolbrzymianie doznanej krzywdy,
• niska odporność na krytykę,
• tworzenie teorii spiskowych wobec kierowanych przeciwko własnej osobie,
• niechęć do adaptacji społecznej.

Osobowość paranoiczna a paranoidalna

Terminy “osobowość paranoiczna” i “osobowość paranoidalna” są często stosowane zamiennie. Można znaleźć jednak drobną różnicę w ich znaczeniu. Osobowość paranoidalna jest znacznie szerszym terminem, w którego zakres wchodzą także inne stopnie podejrzliwości. Dotyczy ona szerszej grupy zachowań, które nie zawsze muszą spełniać kryteria zaburzenia osobowości. Możemy tu wyróżnić lekką podejrzliwość, które nie ma większego wpływu na codzienne życie, jak również i te przynoszące ogromne niedogodności w codziennym funkcjonowaniu osoby z zaburzeniami. Z kolei osobowość paranoiczna jest oznaczeniem konkretnego zaburzenia osobowości.

Jak rozmawiać z paranoikiem

Z całą pewnością trudno jest funkcjonować z osobą, która na każdym kroku rzuca poważnymi oskarżeniami i w żadnej sytuacji nie jest w stanie okazać zaufania. To z pewnością może wywoływać liczne negatywne emocję jak np. złość, frustracja i przede wszystkim poczucie bezsilności. Co gorsza, nawet gdy staramy się unikać jakichkolwiek sytuacji mogących zostać “zapalnikiem” dla paranoika, ten jest w stanie wyciągnąć przeróżne sytuacje z przeszłości, także i te domniemane.

Gdy bliska osoba wykazuje cechy osobowości paranoicznej, z pewnością będziemy chcieli wskazać jej odpowiednią drogę do wyjścia z choroby, wykazać się odpowiednim wsparciem. Wysłanie na terapię, konsultację psychologiczną może być jednak bardzo trudne do wyegzekwowania. Osoby z tego typu zaburzeniami są wyjątkowo nieufne do innych ludzi, w tym i do terapeutów. Niestety nie ma jednego wzoru postępowania, rozmowy z osobami z osobowością paranoiczną. Leczenie tego typu zaburzenia wymaga specjalistyczne pomocy, dlatego też głównym Twoim celem powinno być nakłonienie do konsultacji z psychoterapeutą lub psychiatrą. Poniżej kilka sugestii, które mogą pomóc w rozmowie z bliskimi w tym trudnym przypadku:

• Wykazanie empatii – zbudowanie odpowiedniej atmosfery w relacji między wami może być kluczem do odniesienia sukcesu. Dlatego też powinieneś jak najbardziej starać się wczuć w sytuację osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości. Może to być bardzo trudne, ze względu na to, że nie będziesz się zgadzać z przekonaniami bliskiego, jednak wzajemny szacunek i zrozumienie są niezwykle istotnymi aspektami wsparcia.
• Zapewnienie wsparcia – nadmierna wrażliwość i podejrzliwość są często przyczyną samotności. Staraj się stale zapewniać wsparcie bliskiemu. Wparcie zarówno przy decyzji o podjęciu leczenia, jak i w samej terapii, będzie również ważnym czynnikiem.
• Brak nacisku – terapia mogę okazać się bardzo długim procesem, jednak jeszcze dłuższe może być przekonanie bliskiego do rozpoczęcia terapii. Pamiętaj, że w przypadku osobowości paranoicznej, głównym problemem jest patologiczna podejrzliwość, dlatego też zbyt mocne naciski na terapię mogą prowadzić do niepowodzenia w leczeniu.
• Podkreślanie korzyści leczenia – staraj się utwierdzać bliskiego w tym, że terapia jest najlepszym dla niego rozwiązaniem. Pomoże ona w pozbyciu się swoich lęków, odzyskaniu straconych znajomości oraz w zdecydowanej poprawie codziennego życia.
• Cierpliwość – bądź cierpliwy i szanuj czas bliskiej osoby. Decyzją o podjęciu leczenia jest wyjątkowo trudną dla niego decyzją. Regularnie rozmawiaj z bliskim o korzyściach terapii, jednak nie zapominaj o tym, że będzie to trudne i dobrą praktyką nie jest wykazywanie zbyt natarczywych zachowań wobec ludzi, u których nieustanna podejrzliwość jest na porządku dziennym.

Paranoiczne zaburzenie osobowości – leczenie

Skuteczne leczenie osobowości paranoicznej będzie opierać się na dobrze dobranej psychoterapii, która pozwoli pracować nad objawami nadmiernego lęku i podejrzliwości. Jest to najczęściej jedyna droga do efektywnego leczenia tego typu zaburzeń. Osoba paranoiczna często podejmuje decyzje nie z własnej woli o rozpoczęciu terapii, dlatego też leczenie bywa długim i burzliwym okresem. Skorzystaj z pomocy Zaufanego Psychologa, którego znajdziesz na naszym portalu!