Osobowość anankastyczna

Osobowość anankastyczna – cechy charakterystyczne

Osobowość anankastyczna to termin wywodzący się z klasyfikacji zaburzeń osobowości i jest ona jedną z najczęstszych zaburzeń osobowości na świecie. Osoby cierpiące na takie zaburzenia cenią sobie perfekcjonizm ponad wszystko, aż do przesady. Kontrola, reguły, obowiązki – tak wygląda ich codziennie życie. Charakterystyczne są również bardzo sztywne poglądy, brak spontaniczności i niechęć do wprowadzania zmian. W przypadku osobowości anankastycznej osoby mają wyraźny problem w wyrażaniu emocji. Do charakterystycznych cech zdecydowanie należy również powściągliwość w relacjach.

Objawy osobowości anankastycznej

Jak rozpoznać osoby z osobowością anankastyczną? Zaburzenia opisują pewien względny stały typ dysfunkcyjnych zachowań, który jest jednocześnie problemem dla osób cierpiących na to zaburzenie, jak i dla ich otoczenia. Do najczęstszych objawów zaliczyć można między innymi:

• Perfekcjonizm – obawa przed utratą kontroli sprawia, że osoby z osobowością anankastyczną mają problem w prostym delegowaniu zadań. Przez to bardzo dużo czasu poświęcają na ich samodzielną realizację, czego następstwem jest brak czasu na inne rzeczy, jak np. spędzanie czasu na przyjemnościach, czy przebywanie z rodziną.
• Ścisłe przestrzeganie zasad – nadmierna sumienność jest widoczna w przypadku codziennego funkcjonowania. Rozwój osobowości anankastycznej prowadzi do sztywnego trzymania się zasad i norm. To rzutuje na brak kreatywności, elastyczności, a nawet lęk przed wyjściem poza ogólnie przyjęte ramy.
• Tworzenie listy zadań – przez chęć pełnej kontroli, bardzo dużo czasu marnowane jest na sumienne planowanie i tworzenie list zadań. Dotyczy to zarówno samej osoby, która boryka się z osobowością anankastyczną, jak i jej otoczenia.
• Trudności w podejmowaniu decyzji – rozwój osobowości anankastycznej prowadzi do zbudowania mechanizmu maksymalnego szukania alternatywnych rozwiązań dla każdej sytuacji. Przez to maksymalnie odwlekane jest podjęcie decyzji, przez co osoby z osobowością anankastyczną mają przeświadczenie o poczuciu kontroli nad rzeczywistością.
  

Przyczyny osobowości anankastycznej

Osobowość anankastyczna jest niezwykle złożonym zjawiskiem. Jej rozwój może być wynikiem wielu czynników, biologicznych, środowiskowych, psychologicznych. Dużą wagę przywiązuje się do wpływu doświadczeń z okresu wczesnego dzieciństwa. To w tym czasie zaczyna kształtować nasza osobowość i rozwija się interakcja z otoczeniem. W przypadku najmłodszych dzieci głównym elementem poznawczym jest ich otoczenie i tu możemy mówić o bardzo dużym wpływie relacji z rodzicami, która pozwala doświadczyć i odpowiednio ukierunkować odpowiednie emocje i funkcjonowanie w świecie.

Według specjalistów cechy osobowości anankastycznej mogą wykształcić się wśród dzieci, które miały bardzo rygorystyczny styl wychowania. Też popularne nazywanie każdego odstępstwa od normy “bycia niegrzecznym”, czy stosowanie kar za “złe zachowanie”, może wykształcić w dziecku poczucie braku akceptacji oraz miłości. W taki sposób kształtuje się osoba, która posiada przeświadczenie o tym, że nie należy przyznawać się do błędów i zawsze należy być silnym, powstrzymywać się od emocji i unikać słabości.

Zaburzenie osobowości anankastycznej również może być spowodowane czynnikami genetycznymi. Osoby posiadające krewnych cierpiących na tego typu zaburzenia, mają zwiększone ryzyko ich wystąpienia. Jest to jednak tylko jeden z elementów składowych, a nie czynników determinujących powstawanie osobowości anankastycznej.

Również istnieje związek osobowości anankastycznej z innymi zaburzeniami psychicznymi. Wyróżnić można tu między innymi chorobę Parkinsona, zaburzenia odżywiania, zaburzenia nastroju, hipochondrię, czy depresję. Osoby borykające się z tymi schorzeniami są w grupie zwiększonego ryzyka.

Rozwój osobowości anankastycznej jest procesem bardzo złożonym i wieloaspektowym. Występowanie jednego z czynników nie determinuje występowanie tego zaburzenia. Każdy przypadek może być unikalny, dlatego też konieczna będzie indywidualna analiza i wsparcie psychiatry lub psychoterapeuty.

Osobowość anankastyczna w związku

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, związki z takimi osobami najczęściej są niezwykle trudnymi relacjami. Potrzeba perfekcjonizmu i pełnej kontroli nad dosłownie każdym aspektem życia, prowadzić będzie do stosowania stałych, sztywnych schematów w związku, a także kontroli partnera. Osoby z osobowością anankastyczną będą chciały w pełni zaplanować życie swojej wybranki/wybranka. Ci z kolei będą stale kontrolowani i oceniani, przez co mogą odczuwać ciągłą presję w związku.

Osobowość anankastyczna a nerwica natręctw

Nerwica natręctw i osobowość anankastyczna to z pozoru dwa bardzo podobne stany. Mają wspólny mianownik: perfekcjonizm, sztywność myślenia, silna potrzeba kontroli. Jednak różni ich przede wszystkim poziom cierpienia i jego źródło.

Osoba z osobowością anankastyczną uważa swoje cechy za właściwe – czasem nawet się nimi szczyci. Posiada przekonanie, że jej podejście do życia jest rozsądne, choć może przyznaje, że czasem „trochę przesadza”. Jednak nie czuje się z tym źle – raczej uważa, że świat powinien się dostosować.

Z kolei osoba z nerwicą natręctw cierpi. Jej zachowania są źródłem frustracji, wstydu i wewnętrznej walki. Wie, że powtarzanie tych samych czynności to absurd, ale nie potrafi inaczej. Obsesje i kompulsje przejmują kontrolę nad codziennością, wpychając człowieka w psychiczne kleszcze.

Diagnoza osobowości anankastycznej

Diagnoza osobowości anankastycznej jest bardzo złożonym procesem, który będzie wymagał dokładnej obserwacji i analizy objawów i wpływu na życie pacjenta. Do podstawowych kryteriów diagnostycznych osobowości anankastycznej zaliczyć możemy:

• Nadmierna sumienność.
• Życie w ciągłej potrzebie porządku i kontroli.
• Przesadny perfekcjonizm.
• Brak elastyczności i kreatywności, sztywność poglądów praktycznie w każdym aspekcie.
• Skłonności do oszczędności.
• Wysoka sztywność moralna.
• Brak umiejętności delegowania zadań.
• Przywiązanie do rzeczy – trudności w pozbyciu się bezwartościowych przedmiotów.
• Nadmierna potrzeba porządku i kontroli.

W diagnozie osobowości anankastycznej niezwykle ważne jest to, żeby powyższe cechy powodowały znaczne trudności w codziennym funkcjonowaniu w różnych obszarach życia (rodzinne, zawodowe, interpersonalne). Osobowość anankastyczna może wykazywać spore podobieństwo do innych zaburzeń osobowości jak np. zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, osobowość lękliwa, schizoidalna. Diagnostyka wymaga wykluczenia innych możliwych schorzeń.

Osobowość anankastyczna – jak sobie radzić

Osobowość anankastyczna potrafi być sporym wyzwaniem w codziennym życiu, a w szczególności w prawidłowych relacjach międzyludzkich. Osoby z tego typu zaburzeniami często narażone są na wysoki poziom stresu, związany z potrzebą perfekcjonizmu, czy też brakiem umiejętności delegowania zadań. Posiadając takie zaburzenie osobowości, dobrą praktyką będzie:

• Zgłębianie wiedzy na temat tego zaburzenia – pozwoli to zauważyć, jak osobowość anankastyczna wpływa na nasze zachowanie.
• Kontrolowanie poziomu stresu – kontrola i planowanie to Twój atut. Spróbuj zaplanować odpowiednie kroki, mające na celu zredukować poziom stresu.
• Zadbaj o swoje przyjemności – osoby z osobowością anankastyczną często zapominają o własnych przyjemnościach. Zaplanuj swój dzień, tak aby był w nim czas dla siebie – na własne hobby, rozrywki, ćwiczenia fizyczne. To pozytywnie wpłynie na Twoje samopoczucie.
• Odszukaj najbardziej problematyczne sytuacje – poznanie kontekstów, w których dochodzi do największego stresu, pozwoli na skuteczną walkę z przeciwdziałaniem negatywnych skutków.
• Poszukaj wsparcia – rodzina, przyjaciele, a nawet specjalne grupy wsparcia, gdzie będziesz mógł dzielić się swoimi doświadczeniami, to dobre miejsca na szukacie oparcia.

Sposoby leczenia osobowości anankastycznej

Jeżeli masz postawioną diagnozę i wiesz, że posiadasz już to konkretne zaburzenie osobowości, to niezbędna będzie długoterminowa psychoterapia, która bardzo często wspierana jest odpowiednimi środkami farmakologicznymi. Do najczęstszych rodzajów terapii zaliczyć należy terapię psychodynamiczną oraz poznawczo-behawioralną (CBT). Również stosowana może być terapia dialektyczno-behawioralna (DBT). Jeżeli zależy Ci na skutecznym leczeniu osobowości anankastycznej, to skorzystaj z pomocy Zaufanego Psychologa, którego znajdziesz na naszym portalu.