Spis treści
Cechy autyzmu atypowego wysokofunkcjonującego
W klasyfikacjach medycznych, takich jak ICD-11 czy DSM-5, coraz rzadziej używa się dawnych określeń typu spektrum autyzmu czy zespół Aspergera. Zamiast tego mówi się o jednym, szerokim pojęciu – zaburzenia ze spektrum autyzmu, które obejmuje wiele wariantów i poziomów funkcjonowania. Jednym z mniej oczywistych, ale istotnych podtypów w tym spektrum, jest właśnie autyzm wysokofunkcjonujący.
Autyzm atypowy rozpoznaje się, gdy objawy pojawiają się po 3. roku życia lub mają nietypową formę – na przykład są częściowe, niespójne, trudne do uchwycenia na pierwszy rzut oka. To sprawia, że diagnoza stawiana jest często znacznie później niż w typowych przypadkach, a niekiedy nawet pomijana przez lata.
W przypadku autyzmu wysokofunkcjonującego mamy do czynienia z osobą, która pozornie funkcjonuje bardzo dobrze – mówi płynnie, często ma bogate słownictwo, potrafi uczyć się i zapamiętywać informacje z imponującą dokładnością. Jednocześnie jednak przejawia wyraźne trudności w interakcjach społecznych, np. w odczytywaniu intencji innych osób, rozpoznawaniu emocji czy utrzymywaniu kontaktu wzrokowego.
Charakterystyczne są też ograniczone zainteresowania, które mogą przyjmować postać wręcz obsesyjnego skupienia na jednej dziedzinie oraz powtarzalne zachowania, takie jak sztywne rytuały dnia codziennego czy uporczywe trzymanie się reguł.
To, co odróżnia autyzm wysokofunkcjonujący od innych form autyzmu, to często „rozmyte” granice objawów – osoba nie spełnia w pełni wszystkich klasycznych kryteriów diagnostycznych, ale jej sposób funkcjonowania wyraźnie wskazuje na obecność zaburzenia.
Diagnoza zaburzeń tego typu wymaga dużej uważności ze strony specjalisty. Może być trudna, ponieważ wiele zachowań jest błędnie interpretowanych jako ekscentryczność, nieśmiałość, introwertyzm albo nawet objaw ponadprzeciętnej dojrzałości emocjonalnej. Tymczasem to, co z zewnątrz wygląda „nietypowo”, dla osoby z autyzmem jest naturalnym sposobem odbierania świata, czasem związanego z dużym stresem i poczuciem niezrozumienia.
Warto pamiętać, że ryzyko wystąpienia autyzmu może być dziedziczne, a sam autyzm nie zawsze objawia się tak samo – nawet w obrębie jednej rodziny. Autyzm atypowy wysokofunkcjonujący to szczególnie złożona odmiana autyzmu, wymagająca indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Wczesne zauważenie subtelnych objawów, takich jak wycofanie społeczne, brak kontaktu wzrokowego, trudności w kontaktach społecznych czy specyficzne zainteresowania, może ułatwić postawienie trafnej diagnozy i rozpoczęcie odpowiedniego wsparcia.
Autyzm wysokofunkcjonujący – objawy
Autyzm wysokofunkcjonujący charakteryzuje się dość specyficznym profilem funkcjonowania, który może sprawiać, że objawy są mniej widoczne – przynajmniej na pierwszy rzut oka. Osoby z tą odmianą autyzmu często postrzegane są jako inteligentne, kompetentne i elokwentne. To, co wyróżnia je spośród innych osób ze spektrum autyzmu, to wysoki poziom funkcji poznawczych i rozwinięte umiejętności językowe – przy jednoczesnych trudnościach w zakresie relacji społecznych i emocji.
Najczęściej obserwowane cechy to:
- rozwinięta mowa i dobre zdolności językowe – osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym zazwyczaj nie mają opóźnień w rozwoju mowy. Wręcz przeciwnie – często mówią płynnie, używają bogatego słownictwa, a ich styl wypowiedzi może być bardzo formalny lub „encyklopedyczny”,
- ponadprzeciętna inteligencja i umiejętność logicznego myślenia – osoby te często wyróżniają się dużymi zdolnościami analitycznymi, potrafią myśleć systemowo, dostrzegać zależności, tworzyć uporządkowane schematy. Świetnie radzą sobie w dziedzinach takich jak matematyka, informatyka, języki obce czy nauki przyrodnicze,
- wyraźna trudność w interpretowaniu relacji społecznych – mimo wysokiego potencjału intelektualnego, osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym miewają poważne problemy z intuicyjnym „czytaniem” sytuacji społecznych. Nie zawsze rozumieją zasady rozmów towarzyskich, konwenanse czy aluzje, co może prowadzić do niezręczności i nieporozumień,
- silna koncentracja na konkretnych tematach (ograniczone zainteresowania) – często są to bardzo wąskie dziedziny wiedzy, którym osoba poświęca niemal całą uwagę. Niekiedy zainteresowania te trwają przez wiele lat i przybierają intensywną, niemal obsesyjną formę,
- trudność z czytaniem emocji innych osób – osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym mają trudność z interpretowaniem mimiki, tonu głosu czy gestów. Często nie rozpoznają subtelnych sygnałów świadczących o złości, zmieszaniu czy ironii. To sprawia, że mogą nieświadomie przekraczać granice innych lub nie reagować adekwatnie,
- brak kontaktu wzrokowego lub jego ograniczenie – choć nie dotyczy to wszystkich, wiele osób z tym zaburzeniem unika patrzenia prosto w oczy, co może być odbierane jako brak zainteresowania lub dystans,
- preferencja przebywania w samotności – zbyt duża ilość bodźców, nieprzewidywalność ludzkich zachowań i trudności w relacjach mogą powodować, że osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym czują się najlepiej wtedy, gdy mają pełną kontrolę nad swoim otoczeniem – czyli kiedy są sami.
Choć powyższe cechy mogą na pierwszy rzut oka sprawiać wrażenie chłodu emocjonalnego lub społecznego wycofania, to nie wynikają z braku empatii. Osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym często bardzo chcą nawiązywać kontakty społeczne, to ich sposób odbierania świata jest inny – co rodzi frustrację i poczucie niezrozumienia.
Wielu dorosłych z tą diagnozą opisuje swoje dzieciństwo jako okres „bycia obok” – niekoniecznie wykluczonym, ale i nie do końca włączonym w życie grupy. Już od najmłodszych lat wyróżniali się mową, zainteresowaniami, czasem również dojrzałością emocjonalną – co jednak nie chroniło ich przed samotnością czy niezręcznymi sytuacjami społecznymi.
Warto również dodać, że osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym często mają trudność z rozumieniem ironii, metafor, przenośni czy żartów sytuacyjnych. Bywa, że wypowiedzi innych interpretują bardzo dosłownie. Dla otoczenia mogą wydawać się sztywne, chłodne lub „zbyt poważne”, a w rzeczywistości po prostu działają według innych zasad – bardziej logicznych niż społecznych.
Autyzm wysokofunkcjonujący u dorosłych
U wielu osób diagnoza autyzmu stawiana jest dopiero w dorosłości – często po latach trudnych doświadczeń w relacjach społecznych, poczucia niezrozumienia czy izolacji. Dorosłe osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym mogą dobrze funkcjonować zawodowo, zwłaszcza w środowiskach wymagających precyzji, powtarzalności i logicznego myślenia.
Jednak mimo tych zasobów, codzienne życie może wiązać się z ogromnym wysiłkiem – szczególnie w obszarze życia społecznego. Interakcje społeczne bywają źródłem stresu, a relacje międzyludzkie – choć często bardzo pożądane – są trudne do utrzymania. Niektóre osoby czują się „niewidzialne” lub samotne, nawet będąc wśród ludzi.
W dorosłości częściej obserwujemy wtórne trudności, takie jak depresja, lęk, wypalenie, a także obniżoną jakość życia. To efekt życia w ciągłym napięciu i adaptowaniu się do wymagań społeczeństwa.
Autyzm wysokofunkcjonujący a zespół Aspergera – różnice
Zespół Aspergera przez wiele lat był uznawany za odrębne zaburzenie. Obecnie klasyfikuje się go jako część spektrum autyzmu. Mimo że termin nadal bywa używany w języku potocznym, w klasyfikacjach medycznych został on zastąpiony.
Różnice między zespołem Aspergera a autyzmem wysokofunkcjonującym są subtelne. Oba określenia dotyczą osób z dobrą mową i wysokimi zdolnościami poznawczymi, ale z trudnościami w zakresie relacji społecznych. Obecnie nie rozdziela się tych diagnoz – przyjmuje się, że obie należą do tego samego kontinuum, jakim jest spektrum autyzmu.
Wysokofunkcjonujący autyzm dziecięcy
Wysokofunkcjonujący autyzm dziecięcy (lub autyzm wczesnodziecięcy) to forma zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), w której dziecko przejawia przeciętny lub ponadprzeciętny poziom inteligencji oraz dobrze rozwinięte zdolności językowe, przy jednoczesnych trudnościach w zakresie funkcjonowania społecznego i emocjonalnego. Dzieci z wysokofunkcjonującym autyzmem mogą z pozoru dobrze radzić sobie w środowisku szkolnym, zwłaszcza jeśli ich szczególne zainteresowania pokrywają się z tematyką zajęć. Mimo to często mają problem z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji, rozumieniem subtelnych norm społecznych czy reagowaniem na zmienne sytuacje. Często są postrzegane jako zamknięte w sobie, nadmiernie skoncentrowane na konkretnych tematach, niekiedy też jako “małe geniusze”, co może maskować realne trudności rozwojowe.
Kluczowym aspektem wysokofunkcjonującego autyzmu są intensywne, często wąskie zainteresowania – dziecko może godzinami zgłębiać temat np. astronomii, rozkładów jazdy czy budowy maszyn, wykazując przy tym imponującą wiedzę. Wysokofunkcjonujące dzieci autystyczne zazwyczaj pragną kontaktów społecznych, ale nie zawsze potrafią je inicjować lub utrzymać, co może prowadzić do frustracji, izolacji, a z czasem nawet do problemów psychicznych.
Wczesna diagnoza, indywidualne podejście oraz odpowiednie wsparcie terapeutyczne i edukacyjne pozwalają im funkcjonować w sposób satysfakcjonujący, rozwijać talenty i budować relacje. Warto pamiętać, że każde dziecko z autyzmem wysokofunkcjonującym jest inne, a ich potencjał może rozwinąć się w pełni tylko wtedy, gdy będą akceptowane i zrozumiane przez otoczenie.
Wsparcie i terapia
Odpowiednia terapia może znacząco poprawić jakość życia osób z autyzmem wysokofunkcjonującym – zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Jedną z najskuteczniejszych metod wsparcia jest trening umiejętności społecznych, który uczy rozumienia emocji, norm społecznych i zachowań w relacjach z innymi ludźmi.
Ważne są również:
- indywidualna psychoterapia-– często w nurcie poznawczo-behawioralnym,
- psychoedukacja – pomoc w zrozumieniu własnego funkcjonowania,
- wsparcie dla rodziny i bliskich,
- działania wspomagające samodzielność i pewność siebie w codziennym życiu.
W przypadku zaburzeń współistniejących (np. lęków, depresji), konieczna jest szersza diagnostyka i odpowiednio dobrane metody leczenia. Terapia powinna być dostosowana do wieku, zasobów i potrzeb osoby – tak, by nie tylko ułatwić funkcjonowanie, ale też wzmacniać mocne strony i indywidualny potencjał.
Podsumowanie
Autyzm wysokofunkcjonujący jest zaburzeniem rozwojowym, które wymaga uważności i zrozumienia – zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku dorosłym. Mimo że osoby z tym typem autyzmu często wyróżniają się inteligencją i szeroką wiedzą, mogą doświadczać trudności w interakcjach społecznych, budowaniu relacji i adaptacji do codziennych sytuacji.
Jeśli rozpoznajesz u siebie lub bliskiej osoby niektóre z opisanych cech, warto skonsultować się ze specjalistą. Dobrze postawiona diagnoza autyzmu i odpowiednio dobrana terapia mogą znacząco poprawić jakość życia.
Nie musisz radzić sobie z tym samodzielnie – skorzystaj z pomocy Zaufanego Psychologa, który pomoże zrozumieć Twoje potrzeby i zaproponuje realne wsparcie.
