Spis treści
ADHD i autyzm występujące razem, czyli co to jest AuDHD?
ASD (Autism Spectrum Disorder) i ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) należą do grupy zaburzeń neurorozwojowych, czyli takich, które mają swoje źródło w odmiennym funkcjonowaniu mózgu już od wczesnych etapów rozwoju dziecka. Choć każde z nich ma swój odrębny profil, w praktyce można zauważyć wiele obszarów, w których się pokrywają – a także takich, które są zupełnie różne.
W przypadku ADHD najczęściej obserwuje się deficytem uwagi, impulsywność, trudności z regulacją emocji oraz kłopoty z planowaniem i organizacją codziennego życia. Nierzadko towarzyszy temu nadmierna potrzeba ruchu, zmienność zainteresowań, a także trudność w utrzymaniu koncentracji na jednym zadaniu przez dłuższy czas.
Spektrum autyzmu natomiast wiąże się z odmiennym przetwarzaniem informacji społecznych i sensorycznych. Może obejmować m.in. ograniczoną lub specyficzną komunikację, intensywne i wąskie zainteresowania, potrzebę stałej rutyny oraz nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce sensoryczne. Osoby w spektrum autyzmu często preferują przewidywalność, unikają nagłych zmian i mogą mieć trudność w spontanicznym dostosowaniu się do nowych sytuacji.
Gdy obie te cechy występują jednocześnie – jak w przypadku AuDHD – powstaje bardzo indywidualny obraz funkcjonowania. Objawy mogą się wzmacniać lub wzajemnie utrudniać. Przykładowo, osoba może jednocześnie odczuwać silną potrzebę przewidywalności (związaną z autyzmem) i jednocześnie reagować impulsywnie (typowe dla ADHD). Może też doświadczać naprzemiennych stanów: od rozproszenia uwagi po intensywny hiperfokus, kiedy całkowicie pochłonie ją wybrana aktywność.
To połączenie nie ogranicza się jedynie do sfery poznawczej. Wpływa także na relacje społeczne – gdzie impulsywność może utrudniać utrzymanie kontaktów, a trudności w odczytywaniu sygnałów społecznych mogą prowadzić do nieporozumień. W edukacji może to oznaczać jednoczesne zmaganie się z problemem organizacji pracy i potrzebą dostosowania środowiska do wymagań sensorycznych. W pracy zawodowej – większe ryzyko przeciążenia bodźcami i problemów z terminowością, ale także unikalne zdolności, takie jak kreatywne myślenie, drobiazgowa analiza danych czy nieszablonowe rozwiązywanie problemów.
AuDHD to więc nie tylko suma dwóch diagnoz. To zupełnie nowa konfiguracja, w której potrzeby osób wymagają szczególnego zrozumienia, dostosowania środowiska i wsparcia, aby można było w pełni wykorzystać indywidualne zasoby, a jednocześnie minimalizować trudności wynikające z obu zaburzeń.
Objawy AuDHD
U osób z AuDHD można zaobserwować m.in.:
- Trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi, przeplatające się z okresami intensywnego skupienia na jednym temacie.
- Nadmierną impulsywność, która w połączeniu z trudnościami społecznymi może utrudniać budowanie i podtrzymywanie relacji.
- Nadwrażliwość lub poszukiwanie bodźców sensorycznych – np. unikanie głośnych miejsc, ale też potrzeba dodatkowej stymulacji w innych sytuacjach.
- Problemy z regulacją emocji – szybkie zmiany nastroju, intensywne reakcje na drobne bodźce.
- Sztywność w myśleniu, przywiązanie do rutyny i powtarzalnych działań, typowe dla autyzmu, połączone z chaotycznością wynikającą z ADHD.
Warto pamiętać, że stopnia nasilenia objawów może być różny – u jednej osoby będą one subtelne, u innej wyraźnie wpływające na codzienne funkcjonowanie.
Proces diagnozy AuDHD
Proces diagnozy AuDHD jest złożony i wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin – psychologów, psychiatrów, neuropsychologów czy terapeutów integracji sensorycznej.
Najczęściej obejmuje on:
- Szczegółowy wywiad z osobą badaną lub jej rodzicami – z uwzględnieniem przebiegu rozwoju dziecka, historii edukacyjnej i rodzinnej.
- Obserwację zachowań w różnych sytuacjach – zarówno w swobodnej rozmowie, jak i w zadaniach ukierunkowanych.
- Testy diagnostyczne, w tym Autism Diagnostic Observation Schedule do oceny cech autystycznych oraz narzędzia badające funkcje wykonawcze i kontrolę impulsów.
- Analizę objawów ADHD i autyzmu w kontekście codziennego życia, z uwzględnieniem dostosowania środowiska do potrzeb badanej osoby.
Trafna diagnoza AuDHD jest możliwa tylko przy indywidualnym podejściu, które pozwala uchwycić niuanse wynikające z nakładania się objawów obu zaburzeń.
AuDHD – podwójna diagnoza i co dalej?
Po uzyskaniu diagnozy kluczowe jest zaplanowanie działań, które wesprą osobę z AuDHD w różnych obszarach życia.
- Pierwszym krokiem jest stworzenie planu terapii dostosowanego do obu zaburzeń. Może on obejmować m.in. trening umiejętności społecznych, terapię behawioralną, ćwiczenia funkcji wykonawczych i techniki radzenia sobie z nadmierną impulsywnością.
- Dostosowanie środowiska – zarówno w domu, jak i w szkole lub pracy – ma ogromne znaczenie. Jasna struktura dnia, przewidywalność i klarowne komunikaty mogą ograniczać stres i ułatwiać organizację codziennego życia.
- W niektórych przypadkach pomocna może być farmakoterapia, zwłaszcza przy nasilonym deficytem uwagi ADHD czy trudnościach z koncentracją.
- Nie wolno zapominać o odpowiednim wsparciu dla rodziny – psychoedukacja i grupy wsparcia pomagają lepiej zrozumieć potrzeby osób z AuDHD oraz skuteczniej reagować na ich zachowania.
Indywidualne podejście i codzienne funkcjonowanie z ASD i ADHD
Życie z osobą z AuDHD wymaga umiejętnego dostosowania środowiska i codziennych strategii. Mogą to być:
- planowanie zadań w krótkich blokach czasowych,
- korzystanie z list, aplikacji przypominających i wizualnych harmonogramów,
- wyznaczanie stref wolnych od nadmiaru bodźców,
- praca nad regulacją emocji poprzez techniki oddechowe, ćwiczenia relaksacyjne czy regularny ruch.
Takie działania wspierają codzienne funkcjonowanie i pozwalają minimalizować trudności, które wynikają z AuDHD.
Podsumowanie
AuDHD to połączenie cech autyzmu i ADHD, które wymaga szczególnej uwagi w diagnostyce i terapii. Podwójna diagnoza niesie ze sobą zarówno wyzwania, jak i szanse – dzięki dobrze dobranym strategiom można wspierać rozwój, samodzielność i poczucie komfortu osoby z tym rozpoznaniem.
Jeśli w swoim otoczeniu dostrzegasz osoby z AuDHD, skonsultuj się z Zaufanym Psychologiem. Wczesne rozpoznanie i odpowiedniego wsparcia mogą mieć kluczowe znaczenie dla jakości życia i dobrostanu.
