ARFID – zaburzenie odżywiania, które nie zawsze łatwo rozpoznać

ARFID – co to za zaburzenie?

ARFID to skrót od avoidant restrictive food intake disorder. W podręczniku diagnostycznym DSM-5 opisano go jako zaburzenie polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów, bez motywacji związanej z sylwetką czy masą ciała. To odróżnia ARFID od innych zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja czy bulimia psychiczna.

W przypadku ARFID osoba może powstrzymywać się od spożywania posiłków z powodu nadwrażliwości sensorycznej – na przykład nie toleruje określonych konsystencji, zapachów lub kolorów. U niektórych problem wynika z traumy związanej z jedzeniem, np. zadławienia się pokarmem w przeszłości. Czasami dochodzi do tego brak zainteresowania jedzeniem lub szybkie odczuwanie sytości.

Zaburzenie to dotyczy głównie dzieci, ale może wystąpić także u dorosłych. We wczesnym dzieciństwie objawy ARFID bywają łatwo przeoczone lub traktowane jako etap rozwojowy. Jednak w świetle wyników badań wiadomo, że nieleczone ARFID może prowadzić do niedożywienia, zahamowania wzrostu, a w skrajnych przypadkach do niedoborów zagrażających życiu.

Objawy ARFID

Objawy ARFID mogą być różne, ale mają wspólny mianownik: ograniczanie lub odmawianie jedzenia. W przypadku ARFID często występuje wybiórczość pokarmowa oraz unikanie przyjmowania pokarmów z obawy przed doznaniami sensorycznymi lub niepokojem związanym z jedzeniem.

Do najczęstszych objawów ARFID należą:

• brak zainteresowania jedzeniem,
• ograniczona dieta skupiająca się na kilku produktach spożywczych,
• wrażliwość sensoryczna dotycząca konsystencji, zapachu lub smaku,
• zahamowanie wzrostu i problemy z utrzymaniem odpowiedniej masy ciała,
• niedożywienie wynikające z ograniczania przyjmowania pokarmów,
• silny lęk przed jedzeniem, szczególnie po doświadczeniu zadławienia lub wymiotów,
• niepokój związany ze spożywaniem posiłków w sytuacjach społecznych.

Osoby z ARFID mogą wykazywać podobne objawy do tych występujących w spektrum autyzmu lub zaburzeniach lękowych, co utrudnia prawidłową diagnozę. Zdarza się, że ARFID współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi.

ARFID u dorosłych

Choć ARFID kojarzony jest głównie z dziećmi, coraz częściej diagnozuje się to zaburzenie u dorosłych. W przypadku tego zaburzenia, które rozpoczęło się w dzieciństwie i nie zostało rozpoznane, objawy mogą utrzymywać się przez długi czas – niekiedy latami, w mniej oczywistej formie.

U dorosłych zaburzenie to często przybiera formę silnego unikania jedzenia lub spożywania wyłącznie bardzo ograniczonej grupy produktów spożywczych. Mogą to być osoby, które przez długi czas funkcjonowały z wybiórczością pokarmową, tłumaczoną „dziwactwem” lub „wybrednością”. Dopiero w dorosłości – np. pod wpływem niepokojących objawów somatycznych, zahamowania wzrostu masy ciała czy trudności społecznych – zgłaszają się po pomoc.

Dla wielu dorosłych z ARFID jedzenie wiąże się z napięciem i stresem. Często pojawia się silny lęk przed nowymi pokarmami, niepokój związany z ich konsystencją lub zapachem, a także wyraźna nadwrażliwość sensoryczna. W praktyce prowadzi to do unikaniu przyjmowania pokarmów w sytuacjach społecznych – takich jak spotkania towarzyskie czy wyjścia do restauracji – co dodatkowo pogłębia izolację.

Osoby chore na to zaburzenie mogą doświadczać również trudnych emocji związanych z poczuciem bycia „innym”. Niskie poczucie własnej wartości często wynika z braku zrozumienia otoczenia i napięcia związanego z codziennym funkcjonowaniem. W niektórych przypadkach obserwuje się współwystępowanie ARFID z innymi zaburzeniami psychicznymi – takimi jak zaburzenia lękowe czy spektrum autyzmu.

Zaburzenie to może również prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych – od niedoborów witamin i składników odżywczych, przez zaburzenia hormonalne, aż po poważne niedożywienie. W świetle wyników badań wiadomo też, że w przypadku ARFID może dojść do rozwoju otyłości – zwłaszcza gdy ograniczona dieta składa się głównie z wysoko przetworzonych, kalorycznych pokarmów.

Dorośli z ARFID często długo nie zdają sobie sprawy z istnienia tego zaburzenia – tym bardziej że nie wpisuje się ono w stereotypowe obrazy pozostałych zaburzeń odżywiania jak anoreksja czy bulimia psychiczna. Diagnoza często bywa momentem ulgi – pozwala zrozumieć własne trudności i rozpocząć proces leczenia.

ARFID – przyczyny

Przyczyny ARFID nie są jednoznaczne. Wiele czynników może odgrywać istotną rolę w rozwoju tego zaburzenia. W niektórych przypadkach ARFID ma związek z traumatycznym doświadczeniem – na przykład zadławieniem się czy wymiotami w dzieciństwie.

Do czynników ryzyka należą:

• nadwrażliwość sensoryczna,
• wrażliwość sensoryczna specyficzna dla tekstury i smaku,
• współwystępowanie spektrum autyzmu,
• zaburzenia lękowe,
• długi czas trwania rezygnowania z przyjmowania posiłków,
• choroby nowotworowe, które mogą wpłynąć na zmianę nawyków żywieniowych,
• brak poczucia bezpieczeństwa związane z jedzeniem po przykrych doświadczeniach.

Przyczyny ARFID mogą różnić się u każdej osoby. Dlatego tak ważne jest indywidualne podejście do diagnozy i leczenia.

Leczenie ARFID

ARFID wymaga współpracy zespołu specjalistów. Kluczowe jest postawienie trafnej diagnozy i odróżnienie ARFID od innych zaburzeń odżywiania. W przypadku ARFID terapia powinna obejmować zarówno aspekt psychologiczny, jak i medyczny.

Najczęściej stosuje się:

• terapię poznawczo-behawioralną (behavioral therapy),
• stopniowe wprowadzanie nowych pokarmów,
• pracę nad zmniejszaniem lęku związanego z jedzeniem,
• edukację żywieniową.

W terapii przeciwdziałającej ARFID czasami konieczna jest hospitalizacja, zwłaszcza w przypadku znacznego niedożywienia lub zagrożenia zdrowia. W takich sytuacjach kluczowe jest uzupełnienie braków masy ciała oraz leczenie współistniejących problemów ze zdrowiem.

W świetle wyników badań zaleca się kompleksowe podejście do kuracji, łączące psychoterapię, wsparcie dietetyczne i współpracę z lekarzem.

Jak wygląda terapia ARFID?

W przypadku ARFID terapia koncentruje się na stopniowym ograniczaniu unikania jedzenia i pracy nad odbudowaniem bezpiecznej relacji z pokarmem. Procedura lecznicza w przypadku ARFID to proces, który wymaga czasu, cierpliwości i zaangażowania zarówno osoby chorej, jak i jej najbliższego otoczenia. To nie jest „szybka naprawa” – to stopniowe budowanie poczucia bezpieczeństwa wokół jedzenia.

Pierwszym krokiem jest najczęściej dokładna diagnoza, która pozwala określić, czy objawy wynikają z unikania jedzenia z powodów sensorycznych, lękowych czy braku zainteresowania jedzeniem. Od tego zależy dalszy plan leczenia.

W terapii ARFID wykorzystuje się kilka metod, które łączy się w zależności od potrzeb osoby chorej:

• Metody ekspozycyjne na nowe pokarmy – polegają na stopniowym oswajaniu osoby z nowymi produktami spożywczymi. Czasem zaczyna się od samego oglądania lub wąchania pokarmu, zanim pojawi się gotowość do spróbowania. Kluczowe jest tu budowanie poczucia bezpieczeństwa i unikanie presji.
• Techniki zmniejszające niepokój związany z jedzeniem – to szczególnie ważne, gdy unikanie pokarmów wynika z traumatycznych doświadczeń, takich jak zadławienie czy wymioty. Terapeuci pomagają pracować z lękiem i zmniejszać napięcie towarzyszące próbom jedzenia.
• Psychoedukacja dotycząca zaburzenia – zrozumienie, czym jest ARFID, pomaga zarówno osobie chorej, jak i jej bliskim. Wiedza na temat zaburzenia redukuje poczucie winy i pozwala podejść do problemu z większą łagodnością.
• Wsparcie w pracy nad ograniczaniem wybiórczości pokarmowej – terapeuta pomaga wprowadzać nowe produkty spożywcze do diety w sposób dostosowany do możliwości osoby z ARFID. To proces małych kroków, w którym nie chodzi o zmuszenie do jedzenia, ale o poszerzenie repertuaru pokarmowego.

W niektórych przypadkach konieczna jest również terapia skoncentrowana na relacji z jedzeniem. Jest to szczególnie istotne, gdy ARFID współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, spektrum autyzmu czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Czasami stosuje się także elementy terapii behawioralnej (behavioral therapy), zwłaszcza jeśli ARFID związane jest z określonymi nawykami czy rytuałami wokół jedzenia. W przypadku dzieci w terapię często angażuje się rodziców lub opiekunów, co pomaga stworzyć wspierające środowisko do zmiany zachowań żywieniowych.

W niektórych przypadkach leczenie ARFID wymaga współpracy z dietetykiem klinicznym, szczególnie gdy pojawiają się objawy niedożywienia lub niedoborów pokarmowych. Ważne jest też monitorowanie masy ciała i ogólnego stanu zdrowia, aby uniknąć powikłań somatycznych.

Cały proces leczenia ARFID odbywa się najczęściej w nurcie interdyscyplinarnym – oznacza to współpracę psychoterapeuty, dietetyka, lekarza i w razie potrzeby psychiatry. Każdy z tych specjalistów wnosi coś innego do procesu dochodzenia do zdrowia.

Znajdź pomoc w przypadku AFRID i innych zaburzeń odżywiania

ARFID to poważne zaburzenie odżywiania, które może dotyczyć osób w różnym wieku. Choć najczęściej diagnozuje się je u dzieci, coraz częściej rozpoznaje się je również u dorosłych. Jeśli zauważasz u siebie lub swojego dziecka objawy ARFID, nie zwlekaj z konsultacją. Wsparcie Zaufanego Psychologa może pomóc w odzyskaniu komfortu jedzenia i poprawie jakości życia.